Adli para cezasına çarptırılan hükümlü, “Param yok ödeyemiyorum” veya “Ödemiyorum” derse, kamuya yararlı işte çalışması gerekir. Bunu da yapmak istemezse, hapse girmekten başka çaresi yoktur
TCK iki tür ceza öngörüyor, hapis cezası ve adli para cezası.
Artık hukuk prensibi haline gelmiş bir kural var: “Ekonomik suçlara, ekonomik ceza”.
Bazen ekonomik olmayan suçlara da ekonomik ceza getirilmiş; örneğin adli yargılamayı etkilemeye teşebbüs suçu için hapis cezası değil, sadece adli para cezası.
Bazen de ekonomik suç niteliği bulunmayan suçlar için hem hapis hem de adli para cezası öngörülmüş, mesela nüfuz ticareti ile ilgili TCK md 255. Soruşturmanın gizliliği ihlal suçunda ise hakimin hapis veya adli para cezası verme takdir yetkisi var.
Ekonomik ve ticari faaliyetlerle bağlantılı olan nitelikli dolandırıcılık suçunda da hem hapis hem de adli para cezası var, TCK md 158.
Örneğin tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında, kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında, serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle, banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla ya da sigorta bedelini almak maksadıyla işlenen nitelikli dolandırıcılık suçları hep bir ekonomik menfaat elde etmeyi amaçlarlar ve ekonomik suç olmalarına rağmen, failler hem hapis hem de adli para cezasına çarptırılırlar.
Seçimlik olarak hapis veya adli para cezası öngörülen suçlara örnekler çoğaltılabilir, taksirle yaralama, cinsel taciz, cinsel taciz, konut dokunulmazlığının ihlali, hakaret, kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması, mala zarar verme, kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf, karşılıksız yararlanma ve diğer bazı suçlar.
Cezanın miktarı
Adli para cezası, 5 günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde 730 günden fazla olmamak şartıyla verilir.
Adli para cezası vermeden önce verilecek para cezasının hesaplanmasına esas teşkil edecek gün sayısı bulunur. Sonra da bu gün sayısı ile hakimin takdir ettiği miktar çarpılır. Hakim bir gün için kişinin ekonomik ve diğer şahsi hallerini göz önünde bulundurarak en az 20 TL ve en fazla 100 TL arası takdir edebilir. Böylece, 100 günlük adli para cezasında, bir gün karşılığı olarak 20 TL takdir etmişse, 100X20 TL = 2.000 TL adli para cezası verilmiş olur.
Hakim, hükümlünün ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, adli para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere süre verebilir. Belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Taksit süresi iki yıldan fazla, taksit miktarı da dörtten az olamaz.
Ya ödenmezse...
Hapis cezasını çekmemek diye bir şey yok. Kolluk kuvvetleri yakar ve zorla cezaevine koyar.
Adli para cezasında ise örneğin hakim taksitle ödenmesine karar vermişse, kararda taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.
Yani taksitlendirilen adli para cezasının taksitlerinin ödenmesinde aksama olursa, hapis cezasına çevrilme söz konusu.
Cumhuriyet Savcılığı, adli para cezası alan hükümlüye bir ödeme emri tebliğ eder. Hükümlü, verilen süre içerisinde adli para cezasını ödemeye veya kamuya yararlı işte çalışma tedbirini kabul ediyorsa, kabul ettiğini beyan etmeye davet edilir.
Hükümlünün parası yoksa, kamuya yararlı işte çalışmayı kabul ederse sorun yok. Günde iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir. Böylelikle, 100 gün adli para cezası almış hükümlü, bir günde en az iki saat çalışarak 100 günde cezasını çeker. Günlük çalışma süresi 8 saate kadar çıkabilir, o zaman bir günde sekiz saat çalışan 4 gün adli para cezasını infaz etmiş olur. Yarım bırakırsa, kalan süre hapis cezasına çevrilir.
Adli para cezasına çarptırılan hükümlü, param yok ödeyemiyorum veya ödemiyorum derse, kamuya yararlı işte de çalışmak istemezse, hapse girmekten başka çaresi yoktur.
Ancak, adli para cezası hapis cezasına çevrilen sonradan öderse, hemen tahliye olur.
‘Karşılıksız çek’te negatif ayrımcılık
Kamu düzenini bozan ve içinde kötülük barındıran TCK’daki bütün suçlar için verilen adli para cezası ödenemezse, hükümlüye kamu yararına bir işte çalışarak cezasını çekme olanağı verilirken, özel hukuktan kaynaklı bir alacağı ödemek için verilen bir çek, “düşmez kalkmaz bir Allah”, karşılıksız çıkarsa, diğer her hangi bir borcun ödenmemesinde olduğu gibi gerçek bir suç niteliği taşımamasına rağmen verilen adli para cezası mutlaka hapis cezasına çevriliyor.
Bu durumda da okuyucu soruyor: “Çek Kanunu’nun Anayasa’ya ve AİHS’ne, serbest ekonomi dinamiğine aykırı biçimde hapis cezası getirerek, iki esnaf arasındaki alım satıma müdahale etmesi ne kadar doğrudur?”
