Yeni yılda dolarda bizleri ne bekliyor?

2018 yılına girerken herkesin kendine göre bir bekleyişi var. Ekonomi konularındaki bekleyişler “dolar fiyatına” bağlanmış durumda...

Bu nedenle herkes, “2018 yılında dolar fiyatının ne olacağını, daha doğrusu ne olabileceğini” merak ediyor.

Yaşadığımız dönemde gördük ki, dolar fiyatındaki değişim, enflasyonun da, faiz oranlarının da, yatırım kararların da, tüketim hesaplarının da yönünü belirliyor.

- Bugüne kadar dolar fiyatının nasıl değiştiğine bakarak,

- 2018 yılında dolar fiyatının oluşumunu etkileyebilecek gelişmeleri sıralayarak,

2018 yılında dolar fiyatının ne olabileceği konusunda “kaba” tahminler yapılabilir.

Başlıca göstergelerin 2009 yılından bu yana, aralık ayının son günlerinde (yıl sonlarında) ne olduğu hatırlanırsa, bunlar gelecek hakkındaki bekleyişlere yön verebilir.

Geçmişe bir bakalım...

2010 yılına kadar 1 dolar 1.5 TL eşitliğine alışmıştık. Hatta bazı iktisatçılarımız “Yakında 1 dolar 1 TL olacak” şeklinde iyimser tahminler bile yapıyordu.

Enflasyon yüzde 6 - yüzde 7 arasında gidip geliyordu. Yüksek bir enflasyon yoktu. Dışarıda dolar endeksi 79 - 77 arasında hareket ediyordu. Bu arada Türk parası kıymetlendi. TCMB’nın reel efektif kur endeksi 119’a kadar çıktı.

2011 yılında, o yılın ekonomik çalkantılarının da rüzgârında dolar fiyatında yüzde 22’ye yakın bir sıçrama (daha doğrusu düzeltme) oldu. Türk parası değer kaybetti. Reel efektif döviz kur endeksi 102’ye indi. Dolar fiyatı 1.55 TL’den 1.89 TL’ye yükseldi.

2012 yılında enflasyona rağmen TL değer kazandı. Reel Efektif Kur endeksi 110’a yükseldi. Dolar fiyatı yıl sonunda 1.89 TL’den 1.79 TL’ye geriledi.

Bu gerilemenin düzeltmesi 1 yıl sonra yaşandı. 2013 yılında, yurt dışında doların değer kazanmasının ve Türkiye’nin risk priminin yükselmesinin etkisinde dolar fiyatı yüzde 19.6 artarak 2.13 TL oldu.

2014 yılında dolar endeksi yükselirken, dışarıda dolar değerlenirken içeride dolar fiyatındaki yıllık artış yüzde 19.6’dan yüzde 7.4’e geriledi.

Kayıpta ölçü kaçtı

2015 yılında, bir yıl öncenin düzeltmesi yaşandı. Dışarıda dolar endeksinin ve Türkiye’nin risk priminin de etkisinde dolar fiyatı yüzde 25.8 artarak 3.00 TL’ye yaklaştı. Yıl sonu 2.92 TL idi.

2016 yılında enflasyon, dolar endeksi ve kredi risk primi bir yıl önceki çizgilerde iken, iç ve dış gelişmeler sonucu dolar fiyatı yüzde 20.5 arttı, 3.52 TL oldu.

2017 yılında, enflasyonun yüzde 13’e yaklaşmasına rağmen büyük olasılıkla dolar endeksinde ve kredi risk primindeki gerilemenin rüzgârında yıllık artış yüzde 9’un altına indi. Yılın son haftasına 3.81 TL dolar fiyatı ile giriyoruz. Ne var ki, reel efektif döviz kuru 84’e gerilemiş durumda. Bunun anlamı Türk lirasının değer kaybında ölçünün kaçtığıdır. Reel efektif kur hesabına göre doların daha düşük fiyatla satılması beklenir.

‘Düşer’ diyen de var ‘4.20 olur’ diyen de

Önceki yıllarda dolar fiyatındaki büyük dalgalanmalara bakarak 2018 yılı için tahmin yapmak çok zor.

- Kötümserler, ‘Önceki yıllarda olduğu gibi dolar fiyatı bu yıl sonundan gelecek yılın sonuna kadar yüzde 10’dan az artmaz, yüzde 20 artma riskini unutmamak lazım’ diyorlar.

- İyimserlere göre, dolar fiyatı bugünkü çizgide gereksiz riskleri yüklenmiş durumda. TCMB Reel Efektif Döviz Kuru endeksi 84’e kadar indi. Düzeltme yaşanırsa, dolar fiyatının yukarıya değil, aşağı inmesi beklenmeli.

- Orta yolculara göre ise, dolar fiyatı 2018 sonunda, bugüne göre en fazla yüzde 10 dolayında bir artış ile 4.20 TL olabilir.

Bütün bunlar spekülatif tahminler. Dünyada doların ve euro’nun geleceği konusunda bile tahminler yapılamazken, Türkiye’de dolar fiyatının ne olacağını tahmin edebilmek kimsenin, hiçbir babayiğidin harcı değil...

İYİMSER BAKMALIYIZ

Her şeye rağmen, ekonomide, 2017’den 2018’e uzanan gelişmeleri dikkate almakta yarar var:

- 2018 yılında enflasyon yüzde 10’un biraz altında, biraz üzerinde olabilir. Enflasyon normal olarak dolarda yukarıya doğru bir fiyat hareketine yol açar.

- İthalat artışı, ihracat artışının önünde olacak. Bu ise cari açığı büyütecek. Cari açık büyüdükçe finansman gereği döviz talebini artıracak. Döviz talebinin artması döviz fiyatı üzerinde baskıyı sürdürecek.

- 2018 yılında da en az 40 milyar dolar cari açık finansmanı için, 160 milyar dolar mevcut borç stokunu döndürmek için önemli boyutta bir döviz talebi mevcut. Dünya para piyasalarında faizin yükselmesi ve Türkiye’nin risk tablosu, dövizin bulunur olmasını ve fiyatını etkileyecek.

2018 daha iyi geçer

- Yıl içinde ABD ve AB ülkeleriyle siyasi ilişkilerin yumuşatılması, Türkiye’ye döviz girişlerindeki engelleri kaldırabilecek.

- Türkiye’nin 2017 büyüme oranının yüksek çıkması, 2018 büyüme oranı konusundaki iyimser bekleyişler, dış borç ödemelerinin aksamaması, ihracat ve turizm gelirlerindeki iyileşme, dış finansmanda güçlükle karşılaşılmamasına imkân verecek.

- “Yüksek faiz - ucuz döviz” politikası, sıcak para girişini teşvik edecek, sıcak para girişi döviz fiyatlarında aşırı artışı engelleyecek.

Sonuç: Biz zorluklarla yaşamayı öğrendik. Dolar fiyatının en hazmedilemedik boyutta arttığı günlerde bile bu ekonomi çökmedi. İyimser olalım. 2018 yılında da döviz kıtlığı yaşamayız. Gelecek yıl bu yıldan daha iyi olacak... Olmalıdır da...

Fiyatı etkileyen olmazsa olmazlar

2009 yılından bu yana dolar fiyatındaki değişimlere bakılarak neler söylenebilir?

- Genel kabul görmüş “Bakkal Hesabı”na göre, “Ne kadar enflasyon, o kadar devalüasyon” derdik. Ama günümüzde “Bakkal Hesabı” değişti.

- Enflasyona ek olarak dünyada dolar endeksinin değişimi, Türkiye’nin kredi risk priminin değişimi dolar fiyatını etkiliyor. Bunlar “Dolar fiyatını değiştiren olmazsa olmazlar”.

- Geliniz görünüz ki, “Olmazsa olmazlara” biz, “özel eklemeler” yaptık.

(1) İthalatın ihracattan fazla artması cari açığı büyütüyor. Cari açık finansmanı öne çıktı. Cari açık finansmanı için ülkeye döviz girişleri artarsa döviz bollaşıyor, fiyatı ucuzluyor. Döviz girişi yavaşlarsa döviz fiyatı artıyor.

(2) Türkiye’de terör riski ve çevre ülkelerdeki sıcak çatışmaların riski, dolar fiyatını etkiliyor.

(3) Türkiye’nin ABD ve AB ülkeleriyle siyasi ilişkilerindeki gerginlik, hem döviz girişini hem döviz fiyatını etkiliyor.

- Geçmişte gördük ki, bizde, yıl sonlarındaki dolar fiyatındaki değişimde benzerlik yok. Bazı yıllar büyük artışlar olunca, ertesi yıl fiyat artışı yavaşlayabiliyor. Dolar fiyatı artışının düşük kaldığı yıllar bir sonraki yıla birikim aktarıyor.

Dolar fiyatındaki artışın düşük kaldığı yılları izleyen yıllarda artış, beklenenin üzerinde oluyor.

- 2011 yılından bu yana 4 yılın yıl sonlarındaki artış oranları yüzde 20 dolayında, 2 yılın artış oranı yüzde 8’in altında.

- 2012 yılından bu yana dolar fiyatındaki artış yüzde 114 oranına, 2013 yılından bu yana yüzde 79 oranına ulaştı.