Dünya ham petrol fiyatını, içerideki tüketici ise benzin, mazot fiyatını izliyor. Ham petrol kendi kendine benzine, mazota dönüşmüyor. Ham petrol rafinerilerde işlendikten sonra benzin, mazot oluyor.
Akdeniz’de 53, Karadeniz’de 18 rafineri var. Bizde ise, İstanbul, İzmir (Aliağa), Kırıkkale ve Batman’da (şimdilik) 4 rafineri ham petrol işliyor. İstanbul (1961) ve İzmir (1972) rafinerilerinin ham petrol işleme kapasitesi 11 milyon ton. Kırıkkale’nin (1986) 5 milyon ton, Batman’ın (1955) 1.1 milyon ton. Rafinerilerin toplam ham petrol işleme kapasitesi 28.1 milyon ton. Bu 4 rafineriyi de Tüpraş işletiyor.
Tüpraş 1983 yılında devlete ait rafinerileri işletmek için kurulan bir kamu iktisadi teşebbüsü iken, 2005 yılında özelleştirme ihalesinde 4.1 milyar dolar teklif veren Koç-Shell grubunun yönetimine geçti. Halen sermayesinin yüzde 49’u Koç Grubu’nun Yüzde 2’si Shell’in. Yüzde 49’u halka açık. Tüpraş yönetimi satın almadan sonra tesisin yenilenmesi ve kapasite artırımı için 9 yılda toplam 5.2 milyar dolar yatırım yapıldığını belirtiyor. Bu yatırımın 3 milyar dolarlık bölümü, yeni tamamlanan fuel oil dönüşüm tesisi için yapılan yatırım.
Talebi karşılamak zor
Petrolün özelliğine göre, ham petrol rafineride işlendiğinde 100 birim ham petrolden 20-23 birim benzin ve nafta, 30-34 birim motorin ve jet yakıtı, 28-35 birim fuel oil, 3-5 birim LPG (likit gaz) üretiliyor.
İşte bu nedenle, rafinerilerde istenen ürün istendiği kadar üretilemiyor. İstenen ürün üretilirken, istenmeyen ürünü de üretmek zorunluluğu var.
Türkiye’nin benzin tüketimi 1.9 milyon ton iken Tüpraş’ın üretimi 4.6 milyon ton. Motorin tüketimi 16.8 milyon ton iken, Tüpraş’ın üretimi 5.6 milyon ton. Fuel oil tüketimi 1.6 milyon ton iken Tüpraş ham petrolü işleyince 2.7 milyon ton fuel oil elde ediliyor. Bunun için bazı ürünlerde ithalat, bazı ürünlerde ihracat zorunluluğu ortaya çıkıyor.
Yeni yatırım işte bu üretim dengesizliğini düzeltmeye dönük bir yatırım.
Fuel oil dönüşümü önemli
2015 yılı başında üretime geçecek fuel oil dönüşüm tesisinde, tüm rafinerilerden gelecek 4.2 milyon ton siyah ürün işlenerek, 2.9 milyon ton motorin, 1.3 milyon ton diğer beyaz ürün ve 700 bin ton petrol kokuna dönüştürülecek. Böylece ülkenin motorin arz ve talebi arasındaki fark azaltılacak. Yeni yatırım Tüpraş’a Petkim’den devredilen petrokimya tesisi sökülerek, onun arazisine yapıldı. Ana müteahhidi İspanyol Teknicas Reunidas firması.
Rafinerilerde üretilen ürüne bağlı olarak kapasite tam olarak kullanılamıyor. 2013 yılında Türkiye’de akaryakıt ürünleri toplam talebi 35.5 milyon ton iken, Tüpraş yüzde 79 kapasiteyle çalıştı. 21.2 milyon ton üretim yaptı.
Tüpraş’ın işlemesi için 2011 yılında 18 milyon ton, 2012 yılında 19.4 milyon ton. 2013 yılında 18.8 milyon ton ham petrol ithal edildi. Yaklaşık 2 milyon ton da yerli ham petrol üretimi var. Tüpraş’ın işlediği ham petrol bunlar.
Tüpraş’ın üretimi 21.3 milyon ton. Tüpraş başta benzin olmak üzere içeride talebi olmayan ürünlerini ihraç ediyor. Halbuki petrol ürünleri tüketimi 35.5 milyon ton. Demek ki ülkenin yeni rafineri yatırımlarına ihtiyacı var. (Bir başka yazıda Socar’ın yeni rafineri yatırımını anlatacağım.)
