Bana neden yan baktın?
Kahvede tatsız bir olaya şahit oldum. Üç beş delikanlı yan masada oturan kızlı erkekli gruba laf attı. Kulağıma gelen "Ne bakıyon lan?" “Erkeksen buraya gel” laflarından anladığım kadarıyla şu bildik “Yan baktın, bakarım sana ne?” tartışması başlamıştı. Yatışır ümidiyle bir süre tartışmayı izledim. Geleneksel itip kakışma bölümü başlayınca kalktım.
Kahveden çıkarken çocukluğumda yan baktığım için yediğim dayaklar aklıma geldi. Önceleri gözlerimde bir anormallik olduğunu sanmıştım, zamanla anladım ki yabancı bir mahallede iri yarı çocukların arasından geçtiğinizde, doğru da baksanız, yan da baksanız dayak yiyorsunuz.
Aslında “yan bakış” demekle kast edilen şey bir objeye “uzun süre dikkatle bakmak” tır. Yalnız ilkel insanlar değil pek çok hayvan (şempanzeler, köpekler) doğrudan bakışı bir saldırı tehdidi olarak algılar. “Bana dikkatle baktığına göre birazdan saldıracak” düşüncesi hayvanın huzurunu kaçırır, hatta bazıları avantajı ele geçirmek için hemen saldırıya geçer.
Bu yüzden köpek eğiticileri, yabancı bir köpekle karşılaştığınızda gözlerinizi kaçırmanızı özellikle hayvanın gözüne bakmamanızı tavsiye eder. Primatlarda, egemen şempanze ve goriller mahiyetindekilere dik dik bakabilir, alt gruptakiler sahiplerine sırıtır. Bir şempanzenin daha alt bir konumda olduğunu kabul ettiğinin göstergesi suratındaki sırıtma ifadesidir.
Egemenler dik bakar bela arar
Buna karşılık egemen şempanze ve goriller alt gruptakilere dik bakabilirler.
Benzer yüz ifadeleri insanlarda da vardır. İnsanoğlu evrimsel süreçte sırıtmaya ilaveten avuç ovuşturma ve öne eğilerek düğme ilikleme hareketleri geliştirmiştir.
Egemenler kavga eder
Bakış konusunda çalışan araştırmacılar, “görsel egemenlik oranı” adında bir ölçüm metodu buldular. Bu metodu kullanarak bir toplulukta kimin amir kimin memur olduğu hemen anlaşılıyormuş. Alt pozisyondakilerin üstlerine bir şeyler söylerken gözlerini kaçırmaları, üst pozisyondakini dinlerken gözlerine bakamamaları tipikmiş.
Tam tersi olarak üst pozisyondakiler konuşurken muhatabının gözüne gözünü dikiyor, alt konumdaki muhatabı kendisine bir şey söylediğinde ise başlarını başka tarafa çeviriyorlarmış.
Politikacıların rütbeleri yükseldikçe yüz ifadeleri ciddileştiğini, daha öfkeli baktıklarını siz de fark etmişsinizdir. Mahiyetindekiler büyük patronun gözüne bakmamaya çalışır, illa bakmak zorunda kalırlarsa aynı şempanzeler gibi sırıtırlar.
Sonuç olarak güzel yurdumun her mekanında her an karşılaşabileceğiniz “Neden bakıyon lan?” kavgalarının sebebi bir bakışla “üstünlük kurma-üstünlüğünü kabul ettirme” ilkel arzusundan başka bir şey değildir.
Beyni yeteri kadar gelişmiş insanlarda (biz buna uygar olmak diyoruz) hem bakışlarıyla üstünlük kurma hem de başkasının bakışından rahatsız olma özelliği kaybolur. Tavsiye ederim, yanında arkadaşları olan gelişimini tamamlamamış biri size “Ne bakıyon lan?” derse üzerinize alınmayın. “Size bakmıyordum” cevabı onu tatmin etmeyecek, “Nereye bakıyon o zaman lan?” diye soracaktır.
Bunlar bizim aile dostumuz ve doktorumuz Dr. Murat Kırıkoğlu’nun anlatımıdır. Dr. Murat Kınıkoğlu’nun sağlık yazıları uzun süre gazetelerde yayınlandı. Şimdilerde sağlık yazılarını www.doktormurat.net sitesinde yayımlıyor.
