Güngör Uras

Bu yılın zeytin ürünü toplanmaya başladı. Zeytinlerin bir bölümü yağlık zeytin. Bunlardan yaklaşık 190 bin ton zeytinyağı elde edilecek.
Zeytinin ağaçtan toplanma şekline, ürünün kalitesine, kısa sürede sıkılıp sıkılmamasına ve de sıkma tesisinin özelliğine göre zeytinyağının kalitesi farklı oluyor. Üç türlü zeytinyağı var:
- Natürel zeytinyağı
- Rafine zeytinyağı
- Riviera tipi zeytinyağı
1) Natürel zeytinyağı: Zeytin ağacı meyvesinden, doğal özelliklerini değiştirmeden uygun bir sıcaklıkta sadece mekanik veya fiziksel işlemler uygulanarak elde edilen yağdır.
Natürel zeytinyağları kendi içinde 2 farklı özellikte pazarlanır.

Başbakan’ın konuşmasını TV’den izledikten ve de “Yeni Ekonomi Eylem Planı” üzerine yapılan ön açıklamaları okuduktan sonra, Anadolu kökenli İstanbullu girişimciyi aradım. Uzun süredir sanayi sektöründeki faaliyetlerini yavaşlatmıştı. Sanayi sektöründen çıkarak inşaata yönelmeyi düşünüyordu.
“Başbakan’ın açıklamalarından sonra bir sanayici olarak ne düşünüyorsunuz?” diye sordum.
“Değişen bir şey yok... İyi niyetle sıralanan tedbirler. Ancak, tarım ve sanayide yapısal değişimi sağlayacak güçte değil. Olağan, olması gereken tedbirlerden söz ediliyor” dedi.
Sonra da anlatmaya başladı: “1970’li yıllarda İstanbul’da Gülok diye bir firma vardı. Küçük elektrikli aletler, buzdolabı için elektrik motorları üretirdi. İthal malları rekabetine dayanamadı. Battı. Şimdi bu tür motorlar Çin’den ithal ediliyor. Küçük elektrikli ev aletlerinin ve buzdolaplarının sadece motorları değil, kendileri de Çin’de ürettiriliyor. Üzerlerine Türk markası basılarak içeride satılıyor.
İzmir’de 1970’lerde Raks diye bir firma vardı. Elektronik üretimde o yıllarda başka ülkelerdeki benzerleriyle rekabet halinde idi. O yıllarda cep telefonu üretiyordu. İthal malları rekabetine dayanamadı. Battı.

2015 Yılı Programı Genel Ekonomik Hedefleri ve yıl içinde yapılacak yatırım harcamalarıyla ilgili tablolar Kalkınma Bakanlığı tarafından yayımlandı.
1962’den sonra 50 yıl boyunca Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan yıllık programlar, şimdilerde Kalkınma Bakanlığı’nca hazırlanıyor.
Bakanlık tarafından açıklanan hedefler ve ekonomik büyüklüklere ilişkin rakamlar, 2015 yılı programının çatısını oluşturuyor.
Yıllık programlarla hükümetlerin yıllık hedefleri belirlenir, açıklanır.
2015 yılı için belirlenen yüzde 4.0 oranındaki büyüme hedefi doğrultusunda, 2014 yılında 1.7 trilyon TL (810 milyar dolar) olan milli gelirin (GSYH), 2015 yılında 1.9 trilyon TL’ye (850 milyar dolara) yükseleceği varsayımına dayalı olarak milli gelirin harcama tablosu veriliyor.

Tüketimin payı fazla

Yerlilerin yurtiçindeki finansal yatırım araçlarındaki birikimleri /toplam finansal varlığı (finansal serveti) 2013 yılı sonunda toplam 523 milyar dolar oldu.
Gelir akıcıdır. Servet ise bir birikimi ifade eder. Gelirin harcanmayan kısımları biriktiğinde toplam serveti oluşturur.
Servetin bir bölümü finansal servettir. Bir bölümü ise finans dışı yatırımlarda, gayrimenkul yatırımlarında kullanılır. Finansal servet bankalarda TL ve döviz olarak saklanır. Hisse senedine, fona bağlanır.
Bizde 523 milyar dolar toplam finansal servetin yüzde 25’i döviz olarak, yüzde 75’i TL olarak saklanıyor.
Ancak bizde finansal servet rakamına girmeyen 2 önemli kalem var. (1) Yurtiçinde finansal sistem dışında kalan, yastık altındaki altın ve döviz ve hatta TL birikimlerinin toplamı bilinmiyor. (2) Yerleşiklerin yurtdışında finansal kuruluşlarda sakladıkları ve toplamı 135 milyar dolar tahmin edilen varlıkları var.
Sistem dışında yastık altında saklanan altın, döviz ve TL varlıkları dikkate almasak, yurtdışındaki 135 milyar doları yurtiçindeki finansal varlık rakamı 523 milyar dolara eklesek, finansal varlık rakamı 658 milyar dolara yaklaşıyor.

Ekim ayında gıda ve alkolsüz içki fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 12.56’ya yükseldi.
Enflasyon hesabı her ay 432 maddenin fiyatındaki değişime bakılarak belirleniyor.
Ayşe Hanım Teyzem gibiler daha çok gıda maddelerinin fiyatıyla ilgileniyor. Gıda maddeleri fiyatları da 129 maddenin fiyatındaki ortalama değişime göre belirleniyor. Ekimden ekime bu 129 gıda maddesi ile alkolsüz içeceklerin fiyatındaki artış yüzde 12.56 oldu.
Ayşe Hanım Teyzem, Ali Rıza Bey Amcam gibi orta ve ortanın altı gelir grubundakiler ülke enflasyonunu belirlemek için fiyatı izlenen 432 maddenin, gıda enflasyonunu belirlemek için fiyatı izlenen 129 maddenin hepsine para harcamazlar.
Onlar için önemli olan, zorunlu gıda maddeleri fiyatındaki, elektrik, gaz, dolmuş fiyatındaki değişimdir.
İşte o nedenle Ayşe Hanım Teyzem ile Ali Rıza Bey Amcam gibiler, aylık enflasyon rakamları açıklandığında “Bu rakamlar gerçekçi değil... Biz cebimizden çıkan paraya bakarız. Enflasyon daha yüksek” derler.

Şişhane’de metro çıkışında orta yaşlı bir yolcu “Ne olacak bu doların hali?” diyerek söze başladı. Sonra ekledi: “Siz dolar 1 lira diyenlerden biri değil miydiniz?” Kendimi temize çıkarmak çabasında başladım anlatmaya: ”Yok... Vallahi de billahi de ben böyle bir şey söylemedim de, yazmadım da...”
Soruyu yöneteni ikna edemedim. Ama bir kere daha anladım ki, dolar fiyatı hakkında söz söylemek de, yazı yazmak da tehlikeli...
Ama ne yaparsınız ki, halkımız ekonomi konusu açıldığında, “Boş ver palavrayı. Dolar ne olacak, altın ne olacak, sen onu yaz, onu söyle” diyor.
Dolar fiyatının ne olacağı konusunu Prof. Dr. Asaf Savaş Akat kardeşimizin yazılarından izlerdik. Hocanın ünlü bir “İki tarz-ı iktisat” anlatımı vardı.
(1) “Sıcak Paracılar”ın iç talep dostu değerli TL’yi tercih ettiklerini, “Sıcak para ülkeye aksın, TL yükselmesin, talep canlılığını korusun, cari açık sorunu dert değil” dediklerini anlatırdı. (2) “Döviz Kuruna Kafayı Takanlar”ın ise, ihracatı artırmak için, ithalatı sınırlamak için rekabetçi döviz kurunu savunduklarını söylerdi.
İyi de... Acaba dolar kaça satılır ise “Sıcak Paracılar”, dolar kaçın üzerine çıkarsa “Döviz Kuruna Kafayı takanlar” mutlu olacak?

2014-2015 sezonunda zeytinyağı üretiminin 190 bin ton, sofralık zeytin üretiminin ise 440 bin ton olması bekleniyor.
Zeytin ve Zeytinyağı Rekoltesi Ulusal Resmi Tespit Heyeti’nin belirlemelerine göre, zeytin ve zeytinyağında bu yıl bazı bölgelerde verim düşüklüğü olsa da genelde iyi bir üretim bekleniyor. “İç piyasaya da ihracata da yetecek kadar zeytin ve zeytinyağı üretilecek. Üretim geçen yıla göre artacak.”
Zeytin ağacı varlığımız son on yılda yüzde 70 dolayında arttı. 165 milyon ağacımız oldu. Bu ağaçların yaklaşık 24 milyonu daha meyve vermiyor. Genç ağaç. Bunların da meyve vermesiyle üretimde büyük artış olacak.

Zeytinyağı üretimi artıyor
Geçen sezon 130 bin ton olarak gerçekleşen zeytinyağı üretiminin bu yıl 190 bin tona ulaşması bekleniyor. Uzmanlar zeytinde “var, yok” yıllarının geride kaldığını, üretimin daha çok iklim koşullarına göre değiştiğini söylüyorlar.
Toplam 160 milyon ağacın 55 milyonundan yemelik-sofralık zeytin, 105 milyonundan yağlık zeytin alınıyor.

Ayçiçeği, bitkisel yağ üretiminin ana maddesi. Kalitesine göre yüzde 40 - yüzde 50 yağ veriyor. Türkiye’de yetiştirilen ayçiçeği miktarı bizim bitkisel yağ talebimizi karşılayamıyor. Pamuk çekirdeğinden, mısırdan, soya fasulyesinden de bitkisel yağ elde ediliyor ama bizde bu yağlı tohumların bitkisel yağ üretiminde payı düşük. Bizim bitkisel yağ üretimimizde ayçiçeği yağının ağırlığı yüzde 75’ler dolayında.
Yağlı tohum üretimimiz yeterli olmadığı için, yurtdışından yağlı tohum ithal ediyoruz. Tohumları içeride kırıyor, yağını çıkarıyor, ham yağ elde ediyoruz. Tohumu kırınca küspesi de hayvan yemi olarak kullanılıyor.

Tohum yerine ham yağ
Eskiden yağlı tohum satanlar, şimdilerde tohumları kendileri kırarak hem yağa dönüştürüyorlar. Bize ham yağ satıyorlar. Sonuç olarak, ithalata hem daha fazla döviz ödüyoruz hem de hayvan yemi olarak kullanılan küspe arzı azaldı.
Kırılan çekirdeklerden (tohumdan) çıkan ham yağ ile doğrudan ithal edilen ham yağ rafinerilerde inceltiliyor, temizleniyor. Böylece farklı lezzet ve kalitede ürün piyasaya sürülüyor.
Yağ Sanayicileri Derneği’nin açıklamalarına göre, toplam 2.8 milyon ton sıvı yağ üretimine yerli tohumların katkısı sadece