Akademik performans ölçmek mümkün mü?

Üniversiteler ekonomik ve toplumsal gelişimin can damarıdır. Günümüzde onlardan beklenen araştırma yaparak bilgi üretmek, üretilen bilgiyi eğitim yoluyla aktarmak, topluma hizmet etmek, girişimcilik ve uluslararasılaşmadır.
Üniversitelerin bu önemli rolleri ne ölçüde yerine getirdiklerini değerlendirmek ve üniversiteler arasında bir sıralama yapmak için pek çok performans ölçütü geliştirilmiştir. Bu girişimlerden ilki 1983 yılında US News and World Report tarafından yapılmıştır ve o yıldan itibaren üniversiteleri değerlendirme ve sıralama çabası, farklı ülkelerde çeşitli kurumların girişimleri ile giderek artmıştır.
Yapılan bu sıralamalar, üniversiteler, akademisyenler ve öğrenciler için önemli bir rekabet aracı haline gelmiştir. Geliştirilen bu sıralama ölçütleri metodolojileri, gerçek öğrenci tercihlerini yansıtmadıkları, sıralamanın bir kez yapıldıktan sonra hemen hemen değiştirilemez oluşu gibi pek çok nedenle eleştirilmektedir.
Bu bağlamda göz ardı edilen temel konu üniversitelerin evrilerek günümezde üstlendiği gerçek var oluş nedenidir. Üniversiteler, temelde ekonomik ve toplumsal gelişime katkıda bulunarak toplumun refah düzeyini artırmak üzere vardır.

GLOBAL ÖLÇÜTLER
- Toplumun refah düzeyine yerel düzeyde yapılan katkıyı global ölçütlerle değerlendirmek:
Bu sıralama sistemlerinde, üniversitelerin, hemen tümüyle içinde bulunduğu toplumdan soyutlanmış, bağlantısız bir varlığı olduğu izlenimi edinilmektedir.
Ancak, üniversitenin üstlendiği rolleri toplumun diğer kesimlerinden bağımsız olarak gerçekleştirmesi olanaksızdır. Özellikle “küreselleşme”nin gündeme yerleşmesinden sonra daha da belirginlik kazanan uluslararasılaşma da üniversitenin misyonları arasında sayılmaya başlamasına rağmen, bir üniversiteyi yakın çevresinden, yerelden, kopuk olarak düşünmek ne kadar doğrudur? Her üniversitenin yakın çevresi üniversiteden benzer şeyler mi talep etmektedir? Bir başka deyişle, bu sıralama sistemlerinde ön plana çıkartılan noktalar her toplumun talepleri ile örtüşmekte midir?

DAYATILAN ÖNCELİKLER
Bu sıralama sistemlerinde yer alan itibar ölçümlerini ele alırsak, acaba Kuzey Amerika’da itibar anketini yanıtlayan bir katılımcının, Pakistan’da mikrokredi alanında toplumun gelişimine katkı sağlayan bir üniversiteyi değerlendirmesi mümkün müdür? Nitekim, İngiltere’de yapılan ve sadece Birleşik Krallık Üniversitelerini karşılaştıran sıralamalarda yer alan üniversitelerin global ölçekte yapılan sıralama sistemlerinde yer almayan pek çok üniversiteyi bu sıralamalarda yer alan üniversitelerin önüne çıkarttığı da görülmüştür. Buna bir örnek olarak “The Complete University Guide Independent.Trusted” gösterilebilir.
Yerel öncelikleri göz önünde bulundurarak yapılan bu sıralamada, uluslararası sıralama listelerinde yer almayan London School of Economics ikinci sırada yer almakta, Durham, St. Andrews ve Warwick gibi üniversiteler de uluslararası sıralamalarda yer almış olan University College London’ın üstünde yer bulmaktadır.
Lancester, Bath ve benzeri üniversiteler gibi uluslararası sıralamalarda yer almış olan Edinburgh üniversitesinin üstünde yer bulmuş olan pek çok üniversite de diğer sıralamalarda yer edinememiştir. Diğer bir deyişle, yerel öncelikler ile sıralama sistemleri ile dayatılan küresel öncelikler farklı sıralamalara neden olabilmektedir.

YAPITAŞI BİREY
- Bireye kazandırılan değerin toplumun refah düzeyi üzerindeki etkisi:
Üniversitelerin yapıtaşı bireydir. Toplumdaki gelişimi sağlayan da, tüm bu süreçler aracılığı ile bireye kazandırılan katma değerdir; bir başka deyişle, bireyin üniversiteye başladığında bulunduğu düzey ve mezun olduğu düzey arasındaki farktır. Matematiksel olarak baktığımızda, bireye kazandırılan değerin miktarı ne kadar yüksekse ve ne kadar çok sayıda bireye bu katma değer kazandırılıyorsa, toplumun refahına yapılan katkı da bu oranda yüksek olacaktır. Ancak, henüz hiçbir performans değerlendirme ölçütü bireye katılan değer ile ilgilenmemektedir. Örneğin, sıralama sistemlerinin pek çoğunda üniversitenin itibarı ölçüt olarak kullanılmaktadır. Akademik itibar öğrencinin mezun olduğunda prestijli bir firmada istihdam edilmesini sağlayabilir. Ancak, itibar öğrencinin gelişimine direk katkısı olan bir ölçüt müdür?
Sıralama sistemlerinden bir tanesi, eğitim kalitesini, Nobel Ödülü veya Fields Medal kazanan mezun sayısı ile ölçmektedir. Acaba mezun olan öğrencilerin bu ödüllere ulaşması alınan eğitimin bir sonucu mudur? Yoksa ayrıcalıklı olarak dünyaya gelen ve başarı düzeyleri halihazırda ilk 10’da veya 20’de yer alan bir üniversiteye kabul edilmek için yeterli olan öğrencilerin kişisel başarıları mıdır? Bazı elit üniversitelere doktora öğrencisi olarak kabul edilmeleri için, öğrencilerin halihazırda Nature veya Science’da bir makale yayınlamış olmaları beklenmektedir. Lisans veya yüksek lisans öğrencisi olarak bu dergilerde yayın yapan bir öğrencinin Nobel Ödülü veya Fields Medal kazanması diğer öğrencilere kıyasla daha büyük bir olasılığa sahip değil midir?

KATMADEĞER BOYUTU
- Üniversitelerin Değerlendirilmesinde Kullanılabilecek Bir Ölçüt Önerisi:
Üniversiteler aslında tarihsel değişime karşın temelde toplumun gelişimini, refahı ve bireylerin kalitesini artırmak olarak tanımlanabilecek işlevlerini her zaman muhafaza etmişlerdir. Üniversite bir sistem olarak akademisyenleri ve öğrencileri girdi olarak almakta ve üniversite olarak bir artı değer/katma değer üretmektedir.
Söz konusu katma değerin bir boyutu, kaçınılmaz bir şekilde bilime olan katkıdır. Ancak, üniversiteleri karşılaştırırken performanslarını sadece bu boyutu ile değerlendirmek üniversitelerin tüm işlevlerini yansıtmaktan uzak kalmaktır. Bu nedenle sıralama konusunda yerelin isteklerine cevap verebilmek ve mezunların eğitim süreci boyunca edindikleri kazanç, kısacası katma değer, mutlaka yerel ya da küresel karşılaştırmalarda hesaba katılmalıdır.
Diğer bir deyişle, yerel refah düzeyine yapılan katkıyı ölçebilecek ve eğitime ilişkin katma değeri belirleyebilecek somut ölçütlerin de sıralama motorlarının içine gömülmesi gereklidir.

İrtibat telefonumuz: 0212 337 92 23. Mail adresi:dsazak@milliyet.com.tr