Yabancı yatırımlarda en yüksek pay imalatın oldu

2023 yılı birinci çeyreğinde doğrudan yabancı yatırım girişleri 2,5 milyar dolar yurt dışına doğrudan yatırım çıkışları 1,4 milyar dolar oldu, net girişler ise 1,1 milyar dolarlık seviyesi ile geçen yılki düzeyinin üzerinde gerçekleşti.

Birinci çeyrekteki hareketler aylar itibarıyla incelendiğinde doğrudan yabancı yatırım girişlerinin kademeli olarak arttığı ve 2022 yılının ilk çeyreğine kıyasla 0,6 milyar dolar yüksek gerçekleştiği görüldü. Girişlerin seyrine paralel olarak net girişler de geçen yılın aynı döneminin 0,4 milyar üzerinde gerçekleşti.

Son dört çeyreğin en düşük net doğrudan yatırım girişi gerçekleşmiş olup gayrimenkul yatırımları hariç tutulduğunda, net sermaye çıkışına işaret etti.

Gayrimenkul kaynaklı net girişler de 2023 yılı ilk çeyreğinde 1,4 milyar dolarında olup geçen yılın 0,3 milyar dolar (yüzde 28) üzerinde gerçekleşti. Diğer taraftan bu dönemdeki 1,1 milyar dolar düzeyindeki net doğrudan yatırımları dikkate alındığında, net gayrimenkul yatırımları hariç tutulduğunda 0,3 milyar dolar düzeyinde doğrudan yatırım kaynaklı net sermaye çıkışının olduğu gözlendi.

TEPAV’ın Doğrudan Yatırımlar Bülteni’nin ilk çeyrek sonuçlarına göre 2023 yılı birinci çeyreğinde yabancılara yapılan konut satışı yüzde 23,9 düşerken Rus uyruklu vatandaşlara satışlar 2,5 katına çıktı.

İlk çeyrekteki satışlar toplamda 11 bin 025’e geriledi ve satışların yüzde 35,5’i Rus uyruklu vatandaşlara yapılmıştır. Yabancılara yapılan konut satışlarının 3 bin 915’i Rusya, bin 444’ü İran ve 567’si Irak uyruklu vatandaşlar tarafından satın alındı. Satışların 3 bin 603’ü İstanbul, 4 bin 177’isi ise Antalya’da yapıldı. Antalya ve Mersin’de yabancılara yapılan konut satışları yıllık olarak sırasıyla yüzde 21,2 ve yüzde 19,9 arttı. İstanbul’da ise yüzde 39,7 azaldı.

İmalat sektörü Türkiye’de yapılan yabancı yatırımlarda birinci sektör olurken Hollanda 272 milyon dolarlık yatırımı ile en fazla yatırım yapan ülke oldu. Birinci çeyrek gelişmeleri geçen yıl ile kıyaslandığında elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme sektörü yüzde 24,5’lik payı ile öne çıkmış, imalat sektörü ise geçen yıla benzer şekilde yüzde 43,5 payı ile birinci sektör oldu.

Diğer taraftan toptan ve perakende ticaret sektörünün payı yüzde 30,3’ten yüzde 18,1’e geriledi. Ülke dağılımlarında ise yüzde 26’lık payı ile ilk sıradaki Hollanda’nın ardından yüzde 24,6 yatırım payı ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) geldi. Geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, BAE yatırımları önemli oranda artarken İsviçre’ninki geriledi.

2023 yılı Ocak-Mart döneminde Türkiye’de kurulan yabancı sermayeli şirketlerin sayısı yüzde 12 oranında gerilemekle birlikte Rusya ortaklı şirket sayısı 95’ten 308’e çıktı. Kurulan şirketlerin yüzde 26,3’ü Rusya ve İran ortaklıdır ve yüzde 58,8’i İstanbul’dadır. Geçen yılın aynı dönemine kıyasla Rusya ortaklı şirketlerin sayısı üç katına çıkarken Azerbaycan ortaklıların sayısı yüzde 16,9 artmış, diğer ülkelerde ise düşüşler yaşandı.

Doğrudan yabancı sermaye kaynaklı net girişler, 2007-2020 yılları arasında 20 milyar dolardan 4,5 milyar dolara gerilemiş, sonrasında 2023 birinci çeyreğine kadar kademeli olarak 8,9 milyar dolara yükseldi.

Doğrudan yatırım girişleri 2007 yılında 22 milyar dolar ile tarihi yüksek seviyeye yükselmiş ancak izleyen yıllarda bu ivme korunamamış ve 2020 yılında 7,7 milyar dolara kadar geriledi. İstisnai yıllar 2011 ve 2015’tir ve doğrudan yabancı yatırım kaynaklı girişler sırasıyla 16,2 milyar dolar ve 19,3 milyar dolar oldu.

Net doğrudan yatırım girişlerinin seyri de buna paraleldir; 2007 yılında 19,9 milyar dolar ile zirve yapmış, 2020 yılında 4,5 milyar dolar olan en düşük seviyeye geriledi. 2011 ve 2015 yıllarında da 13,8 milyar dolar ve 14,2 milyar dolarlık girişler ile o döneme özel artışlar oldu. Pandemi sonrasında 13-14 milyar dolar aralığında seyreden doğrudan yatırım girişleri, 2023 yılı ilk çeyreğinde de bu seviyelerini korumuş, net girişler 8,9 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.

2023 yılı birinci çeyreğinde, net girişlerin yüzde 74,1’ini gayrimenkul alımları oluşturdu. Türkiye’de yabancıların taşınmaz edinimleri ve vatandaşlık hakkına yönelik mevzuat değişiklikleri, yabancıların gayrimenkul kaynaklı yatırımlarının sürekli artmasına neden oldu.

Gayrimenkul alımları (net) 2007 yılında 2,9 milyar doları düzeyinde iken 2018 yılına kadar 5,9 milyar dolara kadar çıkmış, net girişler içindeki payı ise yüzde 14,7’den yüzde 66,9’a ulaştı. Pandemi sonrasında bu eğilim devam etmiş ve 2023 birinci çeyreği itibarıyla gayrimenkul alımları (net) 6,6 milyar dolar, net girişler içindeki payı ise yüzde 74,1 olarak gerçekleşti. Diğer bir ifadeyle 2011 yılından sonra yabancıların gayrimenkul alımları tedrici olarak artmış ve temel doğrudan yatırım kaynağı niteliği kazandı.

2023 yılı birinci çeyreği itibarıyla doğrudan yabancı yatırım girişleri gayrimenkul alımları hariç hesaplandığında 8,9 milyar dolardan 2,3 milyar dolara geriledi.

2023 yılının birinci çeyreğinde imalat sektörü Türkiye’de yapılan yabancı yatırımlarda ilk sektör olurken yıllıklandırılmış verilerde finans ve sigorta sektörü en fazla yatırım yapılan sektör oldu.

2023 yılı ilk çeyreği itibarıyla yıllıklandırılmış verilerde yüzde 26,3 oranında yatırım payı alan finans-sigorta sektörünü, yüzde 24,1 pay ile imalat, yüzde 22 ile toptan ve perakende ticaret sektörleri izledi. Geçen yıl ile karşılaştırıldığında toptan ve perakende ticaret sektörü önemli oranda yatırım payı kaybederken finans-sigorta sektörü öne çıktı. Birinci çeyrek gelişmeleri kıyaslandığında ise, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme sektörü yüzde 24,5’lik payı ile öne çıkmış, imalat sektörü ise geçen yıla benzer şekilde yüzde 43,5 payı ile birinci sektör oldu.

Diğer taraftan, toptan ve perakende ticaret sektörünün payı yüzde 30,3’ten yüzde 18,1’e geriledi.

2023 yılı Ocak-Mart döneminde kurulan yabancı sermayeli şirketlerin sayısı yüzde 10,7 oranında geriledi; söz konusu şirketlerin yabancı sermaye oranı yüzde 79,1 oldu.

Türkiye’de kurulan yabancı sermayeli şirketlerin sayısı 2018 yılı ile birlikte hızla yükselmiş olup 2022 yılında 20 bin 135 ile en yüksek seviyesine ulaştı. 2023 yılı ilk çeyreğinde ise yabancı sermayeli şirket sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,7 düşmüş ve 3 bin 847 oldu.

Bu dönemde kurulan şirketlerin yüzde 90’ı limited olup yabancı sermaye oranı yüzde 79’1 olarak gerçekleşti. Diğer taraftan, anonim şirketlerde yabancı sermaye oranı yüzde 59,9’dan yüzde 75.3’e yükselmiştir. Ayrıca, ortak olunan şirketlerin sermayesi yüzde 32,3 artış ile 3,6 milyar TL’ye, şirketlerdeki yabancı sermaye toplamı da yüzde 33,6 artış ile 2,9 milyar TL’ye yükseldi.

2023 yılı ilk çeyreğinde Türkiye’de kurulan yabancı şirketlerin sayısı yüzde 12 oranında düşmüştür. Kurulan şirketlerin yüzde 26.3'ü Rusya ve İran ortaklı oldu.

Türkiye’de kurulan yabancı sermayeli şirketlerin ülke dağılımına bakıldığında Rusya ve İran ortaklı şirketlerin 308 ve 251 şirket sayısı ile ilk iki sırada yer aldığı; Almanya, Azerbaycan ve Suriye’nin de 65 ve üstündeki şirket sayıları ile ilk 10 içinde bulunduğu görülmektedir. Diğer ülkeler arasında Mısır, Irak ve Ürdün olup Orta Doğu ülkelerinin genelde ağırlıkta olduğu gözlendi. Geçen yılın aynı dönemine kıyasla, Rusya ortaklı şirketlerin sayısı üç katına çıkarken, Azerbaycan ortaklıların sayısı yüzde 16,9 artmış, diğer ülkelerde ise düşüşler yaşandı.

Kurulan yabancı sermayeli şirketlerin yüzde 58,8’i İstanbul'da yer aldı. Türkiye’de kurulan yabancı sermayeli şirketlerin il dağılımına bakıldığında 2 bin 277 şirketin İstanbul’da kurulduğu (yüzde 58,8), İstanbul’u 396 şirket sayısı ile Antalya’nın izlediği görüldü. Antalya’nın yanı sıra Mersin, Ankara, İzmir ve Bursa 100’ün üstündeki şirket sayısı ile ilk 10 il arasında oldu. Antalya’da kurulan şirket sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 46,7 oranında arttı. Diğer taraftan, Ankara ve İzmir’de de artışlar gözlenmiş, Kocaeli ve Van bu çeyrekte ilk 10 arasında listelendi.