Yaşlanma önlenebilir mi, durdurulabilir mi?

Kalp ve Damar  Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Hayati Deniz / ̇İnsanoğlunda ölümsüzlük, yaşlanmamak düşüncesi tarihler boyunca hep varolmuştur. Ortalama yaşam süresi son yüzyılda belirgin olarak artmış ve Japonya, Norveç, Kanada gibi bazı ülkelerde 85’lere gelmiştir. Ülkemizde ise kadınlarda 71.7, erkeklerde 68 yıldır. Ancak ortalama yaşam süresi artarken, maksimum yaşam kapasitesi değişmemektedir.

Yaşlanmayı önlemenin en iyi yolu öncelikle ‘Neden yaşlanıyoruz?’ sorusunun cevaplarında gizlidir. Bir organizmada tüm organlar aynı hızda yaşlanmayabilir. Yaşlanma ile ilgili en temel bilgi programlı yani normal yaşlanma ve yıpranma olarak 2’ye ayrılmaktadır. Yaşlanmanın geciktirilmesinde ya da önlenmesinde koruyucu hekimlik uygulamaları, eğitim, yaşam tarzı değişiklikleri, egzersiz, çevresel fiziksel ve kimyasal olumsuz faktörlerin önlenmesi ve düzeltilmesi yani aktif ve sağlıklı yaşlanma temel rol oynasa da; gerek modern tıbba gerekse de alternatif ve tamamlayıcı tıbba ait yöntemlerin kullanımı da günümüzde giderek popülaritesi artan ve sıklıkla antiaging olarak tanımlanan bir yaklaşımdır.

Koruyucu hekimlikten yararlanılır

Yaşlanmayı önlemek, durdurabilmek, geriye döndürmek, yavaşlatabilmek, ölümsüzlük farklı kavramlardır. Bu sebeple antiaging konusu tartışılırken neyin kastedildiği önemlidir. Tıbbi anlamda ‘Antiaging’ bir yandan yaşam tarzı değişiklikleri, koruyucu hekimlik uygulamaları, eğitim ve hijyen, modern ve alternatif tıbba ait ilaç ve yöntemlerle kişinin yaşam kalitesini ve veya ortalama yaşam süresini arttırmayı amaçlarken; bir yandan da moleküler ve genetik anlamda çalışmalarla insanın maksimum yaşam süresinin uzatılması konusunda çalışmaları hedefler. En basit anlamda az kalori alarak, yani serbest radikalleri azaltarak ortalama yaşam süresi uzatılabilir ancak kesin ve ne kadar olacağına dair kanıtlar yeterli değildir. Bol sebze, meyve, kuru baklagil tüketmek yeterince antioksidan almamızı sağlar. Dışarıdan vitamin ya da ilaç olarak antioksidan vermek konusu tartışmalıdır. Düzenli ve ölçülü egzersiz ve dünyaya iyimser bakan bir bakış açısı ve hayat içerisinde sosyal olmada birer antiaging yöntemidir.

İkiye ayrılır

Anti-aging tedavi ilaçlarla ve ilaçsız olarak ikiye ayrılır. İlaç harici tedavide akıl-vücut bağlantısı (imagery, yoga, tai chi, hipnoz), dokunuşun gücü (aromaterapi, masaj, şiropraksi), ev tedavileri (müzik tedavisi, pet tedavisi, ışık tedavisi, snoezelen, enerji tedavisi, akupunktur, akupressure) sık uygulanan yöntemlerdir. İlaçlı tedavi de ise bilinen tıp ile hormon tedavisi, vitamin tedavisi, koruyucu hekimlik uygulamaları gibi konuları kullanırken; alternatif ve tamamlayıcı tıp ise kontrollü çalışmaları olmayan ancak uzun sürelerdir her bölgede farklı çeşitlilikte, isimlerle ve endikasyonlarla verilen ilaç tedavilerini (şifalı bitkiler, karışımlar) kullanır. Burada sorun alternatif tıbbın kanıta dayalı ispatlarının yetersiz olması ve güvenilirlik datalarının çoğu zaman bilinmemesidir.

Alternatif tıp sıklıkla tıp fakültelerinde eğitim programlarında yer almaz, sağlık sigorta sistemlerince karşılanmaz ve genelde doktor dışı kişilerce uygulanır. Son yıllarda bazı eğitim programalarına alternatif tıpla ilgili dersler konulmaktadır. Alternatif tıpta beyin-vücut ilişkisi önemlidir. Yani tedavilerin yüzde 30’a yakın plasebo etkisi olduğu gösterilmiştir. Alternatif tıp üzerindeki bilgilerimizi ve çalışmalarımızı arttırmalıyız çünkü alternatif tıp kullanımı artıyor.

Gelecekte yapılması gereken alternatif ve tamamlayıcı tıpla modern tıbbı kaynaştırmak ve harmanladıktan sonra güvenilir, etkin tedavi yöntemleri bulmaktır. Hastalar da alternatif tıbbın etkili olduğuna inanıyor ancak doktorlarına söylemiyor. Tıp öğrencileri ve doktorların bu konularda kanıta dayalı bilgi sahibi olma isteği var ve bugün tedavi edemediğimiz hastalıklarda alternatif tıbbın işe yarayıp yaramayacağının kanıtlanması lazım.

Süreç nasıl ilerler?

Bu konuda başvuran hastalara öncelikle ayrıntılı bir fizik muayene ve detaylı laboratuvar tetkikler ile değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmede kişinin uyku, egzersiz, beslenme alışkanlıkları, cinsel sağlığı, stres ve duygu durumu, sigara, alkol alışkanlıkları, vücut kitle indeksi, lipid değerleri, homosistein, kan şekeri, CRP düzeyi gibi faktörleri kaydedilir. Birçok yerde yapılanlara ek olarak fibrinojen, serumda total oksidatif kapasite, lenfosit formülü, immunoglubülinler, detaylı hormon analizi, IGF1, DHEAS, melatonin, HBA1C gibi tetkikler dahi rutin olarak bakılır. Sonrasında ise dengeleyici ve takviye edici bir tedavi planı önerilir ve hastalar aralıklı olarak takip edilir. Günümüzde üzerinde sıklıkla durulan antiaging tedavi ilaçları arasında vitamin E ve C vitaminleri, beta karoten, selenyum, krom, koenzim Q10, dehidroepiandrosteneidon, sarımsak, gingko, ginseng, üzüm çekirdeği2, östrojen, testosteron, insan büyüme hormonu yer almaktadır.