Teşhisi zor hastalık: Çölyak

tkumeli@milliyet.com.tr Çölyak hastaları buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunan ve gluten olarak adlandırılan bir proteine tahammül edememektedir.Çölyaklı hastalar gluten içeren yiyecekler yediklerinde, onların bağışıklık sistemleri bunu ince bağırsaklara zarar vererek yanıtlar. Özellikle çok küçük ve parmak şekline benzeyen, villus olarak adlandırılan ve ince bağırsaktaki emilimi sağlayan yapılar kaybolur (düzleşir ve görevini yapamaz hale gelir). Villuslar olmadan kişi ne kadar yiyecek yerse yesin beslenemez.Vücudun kendi bağışıklık sistemine zarar vermesinden dolayı çölyak hastalığı otoimmün sistem rahatsızlığı (bağışıklık sisteminin yetersiz fonksiyonu) olarak düşünülüyor. Bununla birlikte, yiyeceklerin emilememesinden dolayı sindirim rahatsızlığı olarak da sınıflandırılabiliyor. Çölyak hastalığı bağırsaklardaki sindirimi sağlayan ve villus denilen yapıların bozulmasına sebep olan, dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim hastalığıdır. Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır, yani ailevi kalıtım söz konusudur. Bazen hastalık bir ameliyat, çocuk doğumu, hamilelik, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stresten sonra tetiklenebildiği gibi ilk seferde de aktif olabilir. Hastalık yaşamın herhangi bir bölümünde ortaya çıkabiliyor. Çölyak kimi kişilerde çocukluk, kimilerinde ergenlik, kimilerinde ise orta yaş grubunda kendini gösterebiliyor. Çölyak hastalığının yol açtığı emilim bozukluğu tablosu, başta vitaminler ve mineraller olmak üzere vücudun gereksinim duyduğu çeşitli maddelerin eksikliğine yol açar. Zaman içinde emilim bozukluğuna bağlı olarak meydana gelen beslenme yetersizliği sonucunda genel belirti olarak kilo kaybı, halsizlik ve yorgunluk, çocuklarda büyüme-gelişme geriliği ortaya çıkar. Kalsiyum ve D vitamininin de yeterince emilememesi sonucunda kemik dokusunun yumuşaması (yetişkinlerde osteomalasi, çocuklarda raşitizm), kemik yoğunluğunun azalması (osteoporoz) ve böbreklerde kalsiyum okzalat taşlarının oluşması söz konusu olabilir.Süt içilmesi durumunda, bağırsakların iltihaplı yüzeyindeki hassasiyet süt şekeri olan laktozu tolere edemez ve bu laktoz intoleransına bağlı olarak var olan karın ağrıları ve ishal daha da şiddetlenir. Bağırsak iltihabının uzun sürmesi bağırsak lenfoması ve bağırsak kanseri gibi habis hastalıklara yol açıp sara nöbetleri ve nöropati gibi sinir sistemi bozukluklarına da sebep olabiliyor. Genetik bir sorun Tanı konulduktan sonraki aşamada uyulması gereken tek tedavi yöntemi ömür boyu glutensiz diyet uygulamak. Diyet uygulanmaya başladıktan kısa bir süre sonra villuslar hiç zarar görmemiş gibi çalışmaya devam ediyor ve şikayetler ortadan kalkıyor. Bu nedenle glutenli gıdaları kesinlikle tüketmemek gerekiyor. Çölyak bebeklik çağında glutenli yiyecekler yenilmeye başladıktan sonra kusma, ishal, karın şişkinliği, iştahsızlık, huysuzluk, kilo alamama, büyümede gerilik ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkıyor. Bazen hamilelik veya bir ameliyat sonrası, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stres sonucunda ortaya çıkarak kişiye göre değişik belirtiler verebiliyor. Nedeni bilinmeyen ve ağızdan alınan demir takviyesiyle düzelmeyen kansızlık, şiddetli ishal ve karın ağrısı, sinirlilik, bir türlü geçmeyen gastrit benzeri şişkinlik, kısırlık, sık düşük yapma eğilimi, kemik ve eklem ağrıları, kollarda ve bacaklarda uyuşma, geçmeyen ağız içi yaraları görülebiliyor.Çölyak teşhisi en zor olan hastalıklardan biri. Çünkü hastalığın belirtileri başka hastalıkların belirtileriyle aynı olabiliyor. Böylece diğer hastalıklarla karıştırılabiliyor. Kesin tanı için özel kan tahlilleri (AGA ve EMA) ve deneyimli bir gastroenterolog tarafından ince bağırsak biyopsisi yapılmalı. Biyopsi için üniversite hastanelerinin gastroenteroloji kliniklerine başvurmak gerekiyor. Genetik bir hastalık olduğu için ailesinde çölyak vakası olanların şikayeti olmasa da mutlaka doktora başvurmaları ve gerekli kontrolleri yaptırmaları şart. Teşhis ve tedavisi Haftanın besini Malzemesi: 500 gr. glutensiz un, 1 tatlı kaşığı tuz, 2 çorba kaşığı bitkisel yağ, 1 paket kuru maya, 125 ml. su, 125 ml. süt, 1 yumurta akı, çok az margarin (üstüne sürmek için).Yapılışı: Ilık su ve sütü bir kaba dökün. Mayayı içinde eritin. Un, yağ, yumurta akı ve tuzu bu karışıma ilave edip iyice karıştırın. Tercihen mikser kullanabilirsiniz. Yağlanmış dikdörtgen ekmek kalıbına bu karışımı dökün, 30-40 dakika açıkta kabarmaya bırakın. Daha önceden 200 dereceye ısıtılmış fırında 30 dakika pişirin, çıkarmaya yakın üstüne fırça yardımı ile margarin sürüp 5 dakika daha pişirin. Kalıbından çıkarıp soğumaya bırakın. Glutensiz ekmek Haftanın öğüdü Gluten; buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerinde bulunan bir protein maddesidir. Glutensiz gıdalar, bir ince bağırsak alerjisi olan çölyak hastalığının tek tedavi yöntemidir. Çölyaklı bireyler etiketinde "glutensiz" ibaresi olan tüm gıdaları tüketebilirler. Buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahıllar ve bu tahıllarla yapılan her türlü besinler diyetten çıkarılmalı, yerine pirinç, patates, nohut, soya, fasulye, fındık, kestane, mercimek gibi besinler ve bunlardan elde edilen unlar kullanılmalıdır.Glutensiz ürünler ülkemizde de bulunabiliyor. Bu ürünler bisküviler (kayısılı, kremalı, parça çikolatalı), çikolatalı gofret, un karışımları, dilimlenmiş beyaz ekmek ve spagettidir. Ayrıca çölyaklı bireyler dışarıda özendikleri poğaça, ekmek, bisküvi gibi yiyecekleri evde kendileri uygun malzemelerle hazırlayabilirler. Glutensiz gıdalar