Taylor Swift ve edebiyatın armonisi

KARDELEN GENÇ- Seveniyle, sevmeyeniyle özellikle son yıllarda adı her yerde karşımıza çıkan, şarkıları dillerden düşmeyen bir fenomen: Taylor Swift. Üst üste kırdığı dinlenme rekorları, beş kıtada 152 konserle neredeyse iki yıl boyunca süren dünya turnesi Eras Tour’la birlikte adını artık her yerde duyuran Swift, dünyada âdeta hem sanatsal hem de ekonomik sükse yaratmış bir marka. Apple ve Spotify’a açtığı telif savaşını kazanması ve ilk beş albümünün haklarını yeniden kazanmak için her bir şarkıyı baştan kaydetmesiyle azmi ve çalışkanlığı büyük takdir topladı.

Söz yazarlığı ve şarkı sözleri zaman zaman tartışma konusu olan Taylor, kariyerinin başlarında uzun bir süre boyunca ‘ayrıldığı erkek arkadaşlarının arkasından şarkı yazan aklını yitirmiş kadın’ olarak anıldı. Fakat görmesini bilenler için bu şarkıların içinde farklı edebi akımlardan, şairlerden, yazarlardan, hatta masal kahramanlarından izlere rastlamak mümkündü. Tüm bunlar için kaynak alabileceğimiz bir kitap sonunda Türkçede yayımlandı. Rachel Feder ve Tiffany Tatreau’nin kaleme aldığı “Edebiyatın İlhamıyla Taylor Swift” geçtiğimiz ay Tolga Yozcu çevirisiyle Yuzu Kitap’tan çıktı. Renkli illüstrasyonları, tematik çalma listeleri ve kitap önerileriyle çalışma, müziğin edebiyatla ilişkisine dair keyifli bir rehber niteliğinde. Kitabı okurken Taylor ile birlikte müzik ve edebiyatın harmanlandığı bir zaman yolculuğuna çıkıyoruz.

İntikam gibi temalar baskın

2006’daki çıkış albümünden başlayarak 2024’teki son albümüne kadar, eski İngiliz romanlarından, mitolojik ögelerden, antik çağ şairlerinden yer yer kesitler karşılar dinleyicilerini. Bir şarkıda kadının boğularak hayatını kaybetmesiyle “Hamlet”teki Ophelia’ya selam gönderirken, başka bir şarkıda bu sefer Shakespeare’in on sekizinci sonesini tersine çevirerek yeni anlamlar yaratmayı başarabilmiş. Üstelik bahsi geçen bu albümü çıktığında Taylor sadece 16, yine aynı albümdeki “The Outside” şarkısında Robert Frost’un “Gidilmeyen Yol” şiirine doğrudan atıfta bulunduğunda ise 12 yaşındaydı! Tüm bunların Taylor’ın 20 yıllık kariyerindeki henüz ilk yılı olduğunu hatırlamakta fayda var. Önünde dokuz albüm daha var.

Klasik peri masalları ve efsaneleşmiş aşk hikâyelerinden yola çıkarak ilklerin verdiği heyecanları ve yoğun duyguları ele alan ikinci stüdyo albümü: “Fearless”. Sıkı bir fan olmayan birinin bile hayatında mutlaka en az bir defa duymuş olduğu “Love Story”de Shakespeare’in “Romeo ve Juliet”inin yanı sıra, beklentileri karşılamayacak olmanın fikrini vurgulamak için Nathaniel Hawthorne’un “Kızıl Damga” metaforu kullanılmış. Ama Taylor, Shakespeare’in aksine, şarkısında bahtsız çiftimize mutlu son yazıyor ve onları kavuşturuyor! Fakat bu sanılmasın ki Taylor bütün şarkılarını mutlu sonla bitiriyor. İlerleyen albümlerde büyümenin ve yaşanmışlığın verdiği tecrübelerle sadece trajedik sonlar, intikam gibi temaların baskın olduğu şarkılar da var.

Edebi göndermeler dikkat çekiyor

İlerleyen albümlerde farklı temalarla Gotik ve Viktoryen dönemlerden tutun, Kleopatra’lara kadar uzanan benzetmelerin yanı sıra, yeni bir başlangıcı anlatırken “my clean state / temiz levhâm” derken felsefeden, zayıflığını “my Achilles heel / Aşil topuğum” derken de mitolojiden beslenen bir söz yazarlığından bahsediyoruz. Direkt alıntılar ya da bariz benzerlikler kullanmadığı zamanlarda bile şarkılarında kurduğu atmosferden hangi dönemden ilham aldığını anlamak mümkün. Sonradan görmelik, şaşalı yaşamlar, araba kazaları gibi merkezi motiflere sahip olan “1989” adlı albümündeki Gatsbyvari göz kırpmaları fark etmemek elde değil. Gaston Leroux’nun “Operadaki Hayalet” romanındaki hayalet olup sevgilisini tutsak etmek isteyen tutkulu bir aşıktan, Shakespeare’in “Othello” adlı oyunundaki Cassio karakterinin, “İtibar, itibar, itibar!” şeklindeki yakarışlarına kadar anlayanlara bir edebi seyir zevki sunuyor Taylor. “Folklore” ve “Evermore” albümleri, pandemi sırasında Taylor Swift’in modern bir şair olarak kendini yeniden keşfetmesinin örnekleri. Her iki albümde de kurgusal karakterlerin perspektifinden anlatılan şarkılar ve edebi göndermeler dikkat çekiyor.

Patti Smith’ten teşekkür

Taylor ayrıca gotik edebiyatın ‘deli kadın’ arketipini işlerken, toplumun kadınlara yönelik baskılarına karşı da eleştirilerde bulunuyor. Müzik kariyerindeki manipülasyonlar ve karalamalar, albümlerine derinlemesine yansıyor. Taylor’ın diskografisi, toplumun beklentilerine uymadığı için delilikle suçlanan kadınların örnekleriyle doludur. Aynı şekilde cadı yakma imgeleri de sıkça albümlerde karşımıza çıkan bir metafordur. Son albümü “The Tortured Poets Department” sindirmesi zor bir albüm. Yas sürecinin aşamalarından geçmenin lirik bir damıtımı: İnkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve nihayetinde kabul. Bu albümde sayısız atıf ve benzetmelerle müzik zevkinin yanı sıra âdeta edebi bir şölen karşılıyor hayranlarını. Albüm yayınlandıktan kısa bir süre sonra Dylan Thomas’la aynı şarkıda anılmaktan onur duyan Patti Smith Instagram’dan Taylor’a teşekkürlerini sunan bir gönderi yayınladı. Günümüzde şarkıları kadar söz yazarlığına da ayrı hayranlık besleyen fanlar, çıkan tüm şarkıların sözlerini satır satır inceleyerek altında yatan anlamları tartışıyor. Taylor Swift de edebiyatın desteğiyle fantastik, tarihi, mitolojik, gotik, masum, modern ve duygusal bir yolculuk vaat ediyor dinleyenlerine. Peki siz bu yolculuğa hazır mısınız?

Masal kahramanları şarkılarında

“Rapunzel”, “Pamuk Prenses”, “Külkedisi”, “Beyaz Atlı Prens”, “Peter Pan” ve “Wendy Darling” gibi masal karakterlerine yapılan benzetmeleri fark etmemekse neredeyse imkânsız. Taylor bazı satırlarda doğrudan eserlere ya da karakterlere atıfta bulunurken, bazılarında ise ilham almanın da ötesine geçiyor. Zamanında bize anlatılanların aksine onun şarkılarında kulede bekleyenler erkek, balkon camına taş atıp sevdiğini bekleyenlerse kadınlar. Çağının ötesinde bir hikâye anlatıcısı!