New York’tan Paris’e şehirlerin sıcakla imtihanı

Ege Doğaç Erdoğan - Adana’da bir grup vatandaş, geçenlerde, klimanın icat edilişinin 121’inci yıldönümü dolayısıyla klimanın mucidi Amerikalı mühendis Willis Haviland Carrier hayrına tatlı dağıttı. Asfaltta yumurta pişirme haberlerine alışkındık ama bu sıcakların psikolojimizi nasıl bozduğunun bir kanıtı olsa gerek. Bu yazıyı da klima açık olmasına rağmen sıcaktan bunalmış bir hâlde yazıyorum. Sağlam bir sıcak var. Sokakta çevirip kime hâl hatır sorsanız iki cümlesinden biri “havalar da çok sıcak” oluyor. Bu sadece bizim algımız değil, gerçekten de sıcaklar rekor üstüne rekor kırıyor. Misal 3 Temmuz’da ABD meteoroloji servisi NCEP verileri küresel ortalama sıcaklığı 17.01 derece ölçmüş ve bu kayıtlara geçen en sıcak gün olmuştu. Sadece 24 saat sonra 4 Temmuz’da 17.18 derece ile tarihte kayıtlara geçen en sıcak gün rekoru kırıldı. Uzmanlara göre bu rekorların sebebi iklim değişikliği ve küresel ısınma. Sıcaklar sadece rahatsız edici ya da uykusuz bırakıcı olmakla kalmıyor, ölümcül bir tehlike olarak bizi etkiliyor. 1995’te bir hafta boyunca 41 derece civarında seyreden sıcaklıklar sebebiyle Chicago’da 700’den fazla kişi hayatını kaybetmişti. Aşırı sıcaklar, mücadele edilmesi gereken bir hava olayı, hatta bir doğal afet.

Doğru kentsel planlama

Peki, sıcaklara ve genel olarak iklim değişikliğinin yarattığı sonuçlara karşı nasıl önlem alınabilir? Bu soruyu İzmir Eski Çevre İl Müdürü Dr. Vildan Gündoğdu’ya yönelttiğimde bana verdiği cevap şöyle oldu: “İklim değişikliği ile mücadelede doğru kentsel planlama önemli rol oynar. Aynı yeşil bina konseptlerinde olduğu gibi kent ve yerleşim birimlerinin planlanmasında doğal klimatizasyonun sağlanacağı rüzgâr yönü ve şiddetine göre konutların ve mahallelerin yerleştirilmesi, yine güneşin yön ve şiddeti dikkate alınarak kış aylarında en az ısınmanın ve aydınlatmanın gerekli olacağı şekilde planlanması gerekir.”

Şehir planlamasının önemi büyük; zira beton binaların, gökdelenlerin, motorlu taşıtların, asfaltın yoğun olduğu bölgelerde “ısı adası” denilen olağanüstü bir sıcaklık artışı gözlemleniyor.

Klimaya erişimde elektrik

Adana’daki vatandaşlarımıza katılamamak mümkün değil! Klima sıcaklara karşı mecazen değil, gerçek anlamda hayat kurtarıyor. Ancak bu noktada iki ciddi sorun çıkıyor karşımıza: Klimaya erişim ve elektrik. ABD’nin yüksek sıcaklıklarıyla bilinen Kaliforniya ve Miami eyaletlerinde yapılan araştırmaların ortak bulgularından biri aşırı sıcaklardan orantısız olarak etkilenenlerin yoksul kesim olduğu. Maalesef bu konuda da yine parayı veren düdüğü çalıyor. Öte yandan, yazın eğer yazlık bölgelere gidiyorsanız elektrik kesintilerine aşinasınızdır. Yoğun klima kullanımının kentlerin elektrik şebekesinde yarattığı aşırı yüklenme de önemli bir tehdit! Bu sebeple dünyadaki metropoller elektrik şebekelerini güçlendirmek ve tüketimi dengelemek adına yoğun çaba sarf ediyorlar.

Sıcakla mücadelede metropoller

Dünyanın bir ucundan diğerine metropoller sıcaklarla hangi yöntemlerle baş ediyorlar bakalım.

ChIcago’da serinleme merkezleri

1995’teki faciadan sonra Chicago sıcak hava dalgalarına bir doğal afet şeklinde yaklaşmaya başladı. Acil uyarı sistemleri geliştiren kent, en çok yardıma ihtiyacı olan kesim ile bu yardımı ulaştıracak olan birimler arasında koordinasyon kurmak için teknolojiyi kullanıyor. Yaşlılar ve hastalar için “serinleme merkezleri” düzenlenmiş durumda.

Los Angeles ve New York’ta beyaz ve yansıtma

Metropollerde ısı adalarının oluşmasının en büyük sebebi güneş ışınlarının kent merkezinin yoğunluğundan kaçamıyor olması. Bu ışınları geri yansıtması için binaları ve sokakları beyaza boyamak etkili olabiliyor. Bildiğiniz gibi beyaz tüm renkleri yansıtır, hepsinin birleşimidir. 2019’dan itibaren Los Angeles’ta 10 mahallede sokaklar beyaza boyandı. New York ise “CoolRoofs” girişimiyle toplamda 7 milyon metrekareden fazla çatıyı ışığı yansıtan açık renkli hâle dönüştürdü.

Paris’te serin adalar

Isı adalarına karşı Paris “serin adalar” çözümünü öne çıkarıyor. Kentin dört bir yanında telefon uygulamasından da bulunabilinecek serin yerler düzenlenmiş. Parklar, süs havuzları, halka açık yüzme havuzları ve müzeler gibi binaların içinde bulunduğu toplam 800 serin ada mevcut.

Rotterdam’da yeşillendirme

Çatıları beyaza boyamaya alternatif olarak yeşillendirmek de bir yöntem. Rotterdam’da “Rooftop Walk” hareketi kentteki binalara bitki yerleştirmeyi amaçlıyor. Bitkilerin serinlik yaratmasının yanı sıra bu yöntem suyu tutarak sel riskini de azaltıyor.

Abu Dhabi’de tekno gölgelikler

Gidip görmeyi çok istediğim fakat bunaltıcı çöl sıcakları nedeniyle cesaret edemediğim bir ülke Birleşik Arap Emirlikleri. İklim değişikliği sebebiyle içinde bulunduğumuz yüzyılın ikinci yarısında ortalama sıcaklığın 50 dereceyi geçeceği tahmin edilen kent yaşanamaz hâle gelme tehlikesiyle karşı karşıya. Buna çözüm olarak Abu Dhabi kenti yaratıcı metotlar geliştiriyor. Örneğin Al Bahar Towers teknolojiyi sonuna kadar kullanıyor. 26 katlı akıllı binada bilgisayar ile kontrol edilen devasa gölgelikler bulunuyor. Bunlar güneşin pozisyonuna göre açılıp kapanarak gölge sağlıyor.

Londra hazırlıksız

Londra aslında gri ve yağmurlu havasıyla ünlüdür. İngilizler en ufak bir güneş ışığı görünce çocuklar gibi sevinip pikniğe giderler, erkekler bir anda üstsüz dolaşmaya başlarlar. Ancak iklim değişikliği sebebiyle artık sıcak hava dalgaları Birleşik Krallık’ın başkentini de düşündürüyor. İngiliz basını ülkenin sıcaklara karşı çok hazırlıksız olduğunun altını çiziyor. İklim Değişikliği Komitesi (Climate Change Committee, CCC) uzmanları hükümetin tüm uyarılara rağmen gerekli önlemleri almadığını söylüyorlar. Londra Belediyesi’nin internet sitesinde sıcaklara karşı alınması gereken kişisel önlemlere yer verilmeye başlandı ancak daha kapsamlı bir planlama yapılması artık mecburi hâle gelmiş durumda.

Tokyo’da yansıtan kaplamalar

2020 Olimpiyat Oyunları öncesinde Tokyo’da sıcaklar özellikle maraton koşucuları için ciddi bir tartışma konusu hâline gelmişti. Sıcakların etkisini azaltmak için daha akışkan ve suyu emen bir materyalden asfalt dökülmüş, güneş ışınlarını atmosfere geri yansıtan kaplamalar yapılmıştı.