“İnternet bağımlılığı uyuşturucudan tehlikeli”

Türkiye Yeşilay Cemiyeti ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın 3 Ocak 2014’te imzaladığı işbirliği protokolü çerçevesinde planlanan Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM) projesi bu hafta başladı. Proje kapsamında anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lise düzeyinde öğrenimine devam eden çocuk ve gençler; sigara, alkol, uyuşturucu madde ve teknoloji bağımlılıkları konusunda bilgilendirilecek. Biz de “İnternet Bağımlılığı” kitapçığının da yazarı olan Uzman Klinik Psikolog Mehmet Dinç ile bağımlılıkları ve teknoloji bağımlılığını konuştuk.

Bağımlılık nedir?

Bağımlılık insanın bir maddeyle veya bir davranışla sağlıksız bir ilişki kurmasıdır. Kişi bağımlısı olduğu şey olmadan yaşayamaz. Onsuz ne yapacağını bilemez, bunalır, kendini çaresiz ve güçsüz hisseder. Bağımlısı olduğu maddeyi veya davranışı hayatının merkezi haline getirir ve diğer her şeyi ona göre belirler.
Belirli bir süre sonra da bağımlılığı kişiyi tamamen esir alır ve kölesi haline getirir.

Sigara, alkol, uyuşturucu, kumar, seks veya teknoloji bağımlılığının birbirinden farkı ne?

Bağımlılık deyince akla ilk sigara, alkol, uyuşturucu gibi kimyasal bağımlıklar geliyor. Ama bir de internet, kumar, yemek ve alışveriş gibi eylemsel bağımlılıklar var. Ancak insanlar eylemsel bağımlılıkları alışkanlık olarak görüyor ve tedavi arayışına girmiyor.

“Online seks bağımlılığı gerçek hayattakinden daha zararlı olabilir ”

Bunlar da kimyasal bağımlılıklar kadar zararlı mı?

Beynin değişmesi, yoksunluk sendromu gibi istenmeyen etkilerin sadece kimyasal bağımlılıklarda olduğu söyleniyordu. Son yıllarda yapılan araştırmalar, internet ve kumar gibi eylemsel bağımlılıkların da alkol, sigara, uyuşturucu gibi kimyasal bağımlılıklar kadar tehlikeli olduğunu, beynin yapısını değiştirdiğini ve yoksunluğa neden olduğunu ortaya çıkardı. Üstelik eylemsel bağımlılıklar günümüzde çok daha hızlı yayıldığı için kimyasal bağımlılıklardan çok daha tehlikeli.

Daha hızlı yayılmasının sebebi ne?

Bağımlılıkta en önemli şeylerden biri ulaşılabilirliktir. Kişi bağımlı olabileceği şeye ne kadar kolay erişirse o kadar kolay bağımlı olur. Örneğin, mahallesinde yaygın uyuşturucu kullanımı olan bir çocuk bağımlılığa daha yatkındır. Ama internet şimdi
her eve girdi. Bu durum da birçok bağımlılığı beraberinde getirdi. Bunlardan biri de gerçek hayattaki seks bağımlılığından çok daha tehlikeli olan online seks bağımlılığı.

Online seks bağımlılığı neden daha tehlikeli?

Çünkü gerçek seks bağımlılığında kişinin imkanları daha kısıtlı. Cinselliği yaşayabileceğiniz insan sayısı sınırlı, bedenin performansı kısıtlı, zaman ve mekan sorunları var. Gerçek cinsel birleşmede uyum, performans gibi kaygılar var. Ancak online sekste her an, her saniye, her tür insanla ve sınırsız seks imkanı var. Kaygı yok. Bunlar da bağımlılığın ilerlemesini hızlandırıyor.

“Tabletler çocuk bakıcısı olmamalı”

Bir bağımlılık diğer bağımlılıkları da tetikleyebilir mi?

Bir bağımlılığı olan insan başka bir şeye çok daha çabuk bağımlı olabilir. Bu nedenle ailelerin, tabletleri beş-altı yaşındaki çocuklarının bakıcısı olarak kullanmasını çok yanlış buluyorum.
O çocuklar tabletlere, internete bağımlı hale geliyor. İleride de başka bağımlılıklara yakalanma olasılıkları çok daha yüksek.

Çocuklar tabletlerle hiç mi oynamasın?

Bağımlı olmamaları için interneti sınırlı ve sorumlu kullanmaları gerekir. 5-10 saatini internetteki hızlı dünyada geçiren çocuk orayı gerçeklik olarak kabul ediyor. Oraya göre çok daha yavaş olan gerçek dünyaya adapte olamıyor. Bu nedenle de çocuklarda dikkat bozukluğu, hiperaktivite on kat arttı.

Teknoloji bağımlılığı başka hastalıklara da sebep oluyor mu?

Saatlerce bilgisayar veya tablet başında durdukları için yeme alışkanlıkları bozuluyor ve obez oluyorlar. Kas ve kemik gelişimi olumsuz etkileniyor. Duruş bozuklukları ve kas ağrıları ortaya çıkıyor. Gözleri bozuluyor. Sosyal zekaları zayıflıyor. Depresyon ve sosyal fobi tetikleniyor.

Bağımlılıklar nasıl tedavi ediliyor?

Bağımlılık şeker hastalığı gibidir. Yüzde 100 tedavisi yoktur. Bağımlı kişinin kendisine ömür boyu dikkat etmesi gerekir. Tedavide en önemli şey kişiyi bağımlılığından uzaklaştırmaktır. Çünkü tekrarlama olasılığı çok yüksektir.

“Bağımlılık yapıcı maddeyi denemek Rus ruleti oynamak gibidir”

Bir kişi bağımlılığa genetik olarak daha yatkın olabilir mi?

Bağımlılığa karşı genetik yatkınlık olabilir. Yani kişinin ailesinde bağımlı biri varsa o kişide de bağımlılık olma olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle bir deneme bile bağımlılık yapabilir ve ölümcül olabilir. Aslında bir deneme Rus ruletine başlamak gibidir. Kimisi tetiği bir kere çeker ve mermi kafasına isabet eder. Kimisinde birkaç vuruş sonra patlar. Ama bundan kaçış yok,
o silah mutlaka patlayacaktır.

Bağımlılığın psikolojik yönü de var mı?

Bağımlılık aslında varlığın bir hastalığıdır. Varlıktaki boşluktan kaynaklanır. Her insan bir yere dayanmak ister. Varlığını anlamlandırmayan, bir yere oturtamayan insanların bazıları boşluğunu bağımlısı olduğu şeyle doldurur. Sonrasında da bağımlılık kişiyi kısır döngüye sokar. Bağımlılıktan dolayı sorunlar yaşamaya başlar. O problemler onu bağımlısı olduğu şeye daha çok iter.

Bağımlılığın da diğer hastalıklar gibi evreleri var mı?

Dört evresi var. Birinci evre deneme. İkinci evre sosyal kullanım. Bu evrede kişi çevresi kullandığı için kullanır. Üçüncü evrede bir amaç için kullanır. Yani ya hayattan zevk alamadığı için ya da sorunlardan kaçmak için... Son basamak ise gerçek bağımlılıktır. O evrede sebep yoktur. Mutluluğu, mutsuzluğu kısacası her şeyi bahane edebilir.