'İnternet bağımlılığı hızlı ödülün sonucu'

Hep oyun oynuyordum. Gece uyumak bana vakit kaybı gibi geliyordu. Tuvaletimi bile tutardım.” Bu sözler, internet bağımlılığı tedavisi görüp iyileşen 19 yaşında bir gence ait. Genel olarak çevrimiçi oyun ve sosyal medya ortamlarıyla ilişkili kabul edilen internet bağımlılığı, günümüzün ama en çok da ergen ve genç yetişkinlerin yakıcı bir problemi. Üstelik pandemiyle birlikte hayatlarımıza tam anlamıyla nüfuz eden dijitalleşme süreci bunu daha da kolaylaştırdı. Peki internet bağımlılığı nerede başlıyor, hangi noktada tedaviye ihtiyaç var, destek almak üzere nereye başvurmak gerekiyor? Bağımlılık alanında Türkiye’nin önde gelen uzmanlarından, Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi’nden Prof. Dr. Kültegin Ögel’e sorduk, internet bağımlılığı tedavisi gören bir gençten ise deneyimini dinledik.

Dijital bağımlılık, teknoloji bağımlılığı, internet bağımlılığı… Hangisini kullanmak daha doğru?

Ben internet bağımlılığı kavramını kullanıyorum; çünkü, oyun, sosyal medya, hatta artık kumar da işin içine giriyor, bunların hepsi internet yoluyla ulaşılan şeyler. Dünya Sağlık Örgütü, oyun oynama bozukluğunu bir hastalık kategorisi olarak kabul etti. Zaman içinde bunların her biri tek tek adlandırılacak muhtemelen. Şu an en çok karşılaştığımız internet bağımlılığı da oyun oynamak. İkincisi sosyal medya.

Oyun oynamak nasıl bağımlılığa dönüşüyor?

Oyunu internet olmadan, çevrimdışı da oynayabilirsiniz ama çevrimdışı oyunlar bağımlılık yapmıyor. Hatta biz çevrimiçini bırak çevrimdışı oyna deriz bu yüzden. Çevrimiçinin getirdiği çoklu oyun ve çoklu iletişim ortamı bağımlılık yapan, ki bu durum sosyal medya için de geçerli. Sebebi de bu ortamda kişiye çok hızlı bir şekilde ödülün geliyor olması. Bağımlılıkta şöyle bir kural vardır: Bir ödül ne kadar hızlıysa, o kadar çabuk bağımlılık yapar. İnternette ödül çok hızlı geliyor. Oyun oynarken sürekli level atlıyorsunuz. Eğer bir level’ı bir ayda atlıyor olsaydınız internet bağımlılığını konuşuyor olmayacaktık. Ya da sosyal medyada bir şeyi paylaştınız, hemen birisi beğeniyor, yorum yapıyor, sayı da her baktığınızda artıyor. İnsanları bağlayan faktör bu. Beynimiz onu etkileşim diye anlamıyor, ödül diye anlıyor.

“Beyindeki etkisi aynı”

İnternet bağımlılığını diğer bağımlılık türlerinden ayıran da bu mu?

İnternet bağımlılığı bir davranışsal bağımlılık. Ancak bağımlılık geliştikten sonra, davranışsal ya da kimyasal olsun, beyindeki görüntü aynı. Bir madde bağımlılığıyla internet bağımlılığının beyindeki etkisi aynı.

En fazla hangi yaş grubunda görülüyor?

En yüksek oranda ergenlik döneminde görülüyor tabii. Batı’da yetişkin grubunda düşük oranda ama bizde ve özellikle Uzakdoğu’da yetişkin grubunda da yaygın.

Ergenlerde daha yaygın görülmesi bize ne söylüyor?

Ergenler kendilerini durdurmakta daha çok zorluk çekiyorlar. Beyin ancak 21 yaşından sonra kendini durdurma kapasitesini tam olarak kazanıyor. İkincisi ödül duyarlılığı daha fazla. Oynadığı oyundan aldığı haz herhangi birimizden kat kat fazla. Bu ikisi zaten ergenin yapısal sorunu. Ek olarak, örneğin sosyal iletişimde zorluk çeken ergenler internete daha çok bağımlı oluyor. Bir diğeri de hiperaktif grup; çünkü onların beyni ödüle daha çok yatkın ve cezadan hiç anlamıyor. Bu iki grup bizim için tehlikeli. Henüz bağımlılık gelişmediyse, en başta akademik başarıyı artırın diyorum. Özel öğretmen tutun. Akademik başarı olunca çocuk okula gidiyor, okula gidince sosyal becerileri artıyor ve internet bağımlılığı azalıyor.

İnternet bağımlılığı nasıl fark edilir?

En önemli gösterge psikososyal işlevlerin bozulması. Örneğin okula gitmemeye başlamak, aileyle görüşmelerin giderek azalması, arkadaşlarla görüşme oranının azalması, öz bakımını yapmamaya başlamak. Günde 6 saat internette olmak tek başına yeterli değil. Kimisi gerçekten 6 saat geçirir ama psikososyal işlevleri bozulmamıştır.

Böyle bir durumda nasıl bir tedavi süreci öngörüyorsunuz?

Burada temel kural ebeveynin değişmesi. Ebeveynler çocuk değişsin diye bekliyor ama tam tersi. Çünkü bağımlılık vakalarında genel olarak şunu görüyoruz: Ebeveynlerle aile içi bağlar zayıf. Çocuk aslında diyor ki, tamam ben oyunu bırakıp seninle yemek yemeye geleyim de, ne konuşacağız? Çünkü orada ebeveyn başlıyor, derslerin ne olacak vs. Çocuk bu yemekten keyiften almıyor. İkincisi ebeveynlerin tutumları, bilgisayarı, cep telefonunu düşman olarak görüyorlar. Üçüncüsü ebeveynlik becerilerinin gelişmemesi; sorumluluk verme, kural koyma ve çatışma çözme becerileri düşük. O yüzden ebeveynin değişmesi mutlaka gerekli.

Ebeveyni ve genci terapi sürecine aldığınız bir tedavi yaklaşımı…

Ebeveyni terapi sürecine alıyoruz, eğer ikna olup gelirse ergenlerin de önce bazı özelliklerini saptamaya çalışıyoruz, örneğin hiperaktif mi, sosyal iletişim becerisi düşük mü, kaygı bozukluğu var mı vb. Bazen, özellikle kaygı bozukluğu varsa ilaç da işe yarıyor. O yüzden tek bir program yok. Bireye göre bir program uygulamaya çalışıyoruz.

Kişiye göre değişiyordur ama tedavi ortalama ne kadar sürüyor?

Çok değişken olabiliyor ama ortalama 12 ay lazım. Çünkü kurallar koyduruyoruz ve her kuralı en az 3 ay uygulamak gerekiyor. Çünkü bir davranışın değişmesi üç ayda oluyor. Kural bozulunca da başa dönüyorsunuz.

Tedavi sonrası için hedeflenen internetle sağlıklı ilişkinin tanımı nedir?

Bozulan psikososyal işlevlerin yerine gelmesi. Saatle tanımlamıyoruz. Sorumluluklarınızı üstlenin, dışarı çıkın, ailenizle, arkadaşlarınızla internetsiz zaman geçirin, kendinize bakın, eğer bunları yapıyorsanız artık bağımlı değilsiniz. 

“Detoks günü yapın”

İnternetle ilişkisini sınırlandırmak isteyenlere neler tavsiye edersiniz?

Mutlaka gün içinde dışarıda zaman geçirsin. Hiçbir şey yapamıyorsa yürüyüş yapsın. Haftada belli günler, iki gün örneğin, detoks yapsın, internete hiç girmesin. Gün içinde belli temiz saatleri olsun. Diyelim ki, saat 10.00-11.00 arası ya da yemek yerken telefonuma bakmayacağım gibi.

Detoks kampları da yararlı mı?

Belli aralıklarla, kısa süreli detoks kampları faydalı oluyor. Biz de örneğin bir hafta köye gidin gibi önerilerle bunu tavsiye ediyoruz.

İnternet bağımlılığı tedavisi gören 19 yaşında bir genç anlatıyor: “Uyumak bile bana vakit kaybıydı”

“19 yaşındayım. Lise mezunuyum. 15 yaşından beri çevrimiçi oyun oynuyordum. Neredeyse bütün gün. Hep oyun oynuyordum. Gece uyumak bile bana vakit kaybı gibi geliyordu. Tuvaletimi tutardım. Okulu parayla bitirdim sayılır. Ailem diplomayı aldı. Öyle okullar var. Tedavi görmeyi ben istemedim. Ailem istedi. Bir yıldır neredeyse hiç oyun oynamıyorum. Doktorun isteğiyle ailem tümüyle yasakladı. Ben de annem üzülmesin diye bırakmaya karar verdim. Oyunu bırakınca bana hiçbir şey zevk vermedi. İlaç verdi doktor. O biraz iyi geldi. Bana bıraksalar oynardım o zamanlar. Zorunlu olduğum için oynamadım. Ama şimdi ben kendimi tutuyorum. İlk günler kötüydü. Ama şimdi hayat güzel. Yani birkaç aydır iyiyim. İş yerinde arkadaşlar edindim. Üniversiteye gitmek istiyorum, kazanmam zor ama kazanacağım. Şu an babamla işe gidiyorum. Orada bilgisayarlara bakıyorum. Bir sorun yok. Evde sadece haftanın bir günü oyuna giriyorum. Bazen o bile beni korkutuyor.”

YEDAM da tedavi sağlıyor

Yeşilay’ın teknoloji bağımlılığı ile çalışmalarını Yeşilay Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Osman Tolga Arıcak şöyle özetliyor: “Yeşilay Danışmanlık Merkezlerinde (YEDAM) 12 yaş ve üzeri teknoloji bağımlısı kişilere destek veriyoruz. Bağımlı bireyin ya da ailesinin YEDAM’a başvurduğu durumlarda sorunu tanımlamak, zararı azaltmak ve yok etmek, farkındalığı artırmak gibi faktörler çok önemli. Bırakma motivasyonu oluştururken, tekrarı önleme konusunda da alanında uzman psikologlarla destek sağlıyoruz. Ailelerle yapılan görüşmelerde; zaman yönetimi, aile içi ilişkiler, ebeveyn tutum ve becerileri konularında çalışmalar yapıyoruz. Bu görüşmelerde temel hedefimiz akıllı telefon, çevrim içi oyun oynama ve internet kullanımının bireyin hayatını olumsuz etkilemeyecek seviyelere düşürmeyi sağlama yönünde oluyor. Tedavi sürecinde psikoterapi ile gerekirse ilaç tedavisi birlikte uygulanırken, ek olarak bağımlı bireyin spor ya da sanat içerikli düzenli bir alışkanlığa yönelmesi de fayda sağlıyor.”

BATI 12 yıldır hizmet veriyor

İnternet bağımlılığı konusunda tedavi amaçlı başvurulabilecek merkezlerden biri de kısaca BATI olarak bilinen Ege Üniversitesi Madde Bağımlılığı, Toksikoloji ve İlaç Bilimleri Enstitüsü. 2010 yılından bu yana hem alkol-madde kullanım bozuklukları hem de çeşitli davranışsal bağımlılıklar alanında hizmet veren merkezden psikiyatri uzmanı Doç. Dr. Umut Kırlı, “Pandemi dönemi ne yazık ki teknoloji bağımlılığında artışa neden oldu. Teknoloji bağımlılığı tedavisinde, bağımlılığa sıklıkla eşlik eden depresyon, dikkat eksikliği, hiperaktivite, anksiyete gibi ruhsal bozuklukları tedavi ederken hastaların motivasyonlarını arttırarak kendilerine en uygun yaklaşımını bulmalarına özen gösteriyoruz. Hastalarımızın teknoloji kullanımlarını, hayatlarının geri kalanının içini boşaltmayacak hale getirme planlarını, yine hastalarımızla birlikte işbirliği içerisinde yapıyoruz” diyor.