'Adem'in Elmaları' filminin psikanalitik çözümlemesi

Bir kiliseye üç aylığına gönderilen Adam ve kilisenin rahibi Ivan üzerinden ilerleyen 'Adem'in Elmaları' (Adam's Apples) filminde, suçlu olarak adlandırılan Adam üç aylığına elma ağacına bakarak o elmalarla pasta yapmakla görevlendirilir. Ivan'ın Adam ile karşılaşmasını Lacan bağlamında analiz etmek gerekirse, 'öteki' ile karşılaşıldığında onun arzusuna göre şekillenen arzu söz konusu olduğu için kişi (Ivan ya da Adam) kendine döndüğünde artık hiçbir şey eskisi gibi olmaz. Ivan karakterini yabancılaşma kavramı üzerinden analiz etmek gerekirse, Ivan’da kendine yabancılaşma olgusu söz konusudur. Çünkü Ivan ötekinin onu görmek istediği gibi olmaya çalışırken olmak istediği benliği unutmuş durumdadır. Ivan git gide daha çok kendine yabancılaşır. Adam'ın ona söylediklerinden sonra kendine döndüğünde artık hiçbir şey eskisi gibi olmaz.

Hegel bağlamında köle-efendi diyalektiği

Güçlerin denk olmadığı her ilişki sonunda bir 'efendi-köle' ilişkisi haline dönüşür. Bu durumda Ivan efendi, Adam ise köledir. Böyle bir ilişkide yalnızca Adam değil Ivan da tutsaklaşacaktır. (Nitekim kendi gücünün rolünün tutsağı olur...)

Ivan hep güçlü görünebilmek için çabaladığı ve ona -efendiliğine- uygun düşmeyen şekilde törpülendiği için kendisi olmaktan çıkacak ve kimliğini kaybedecektir.

Karakterler neyi temsil ediyor?

ADAM

• Adam sert bir karakter, saldırgan bir yapısı var, gerçeğe ve Tanrı'ya inanır.
• Adam'ın Gunnar'ı dövmesi, diğerlerine bağırması gibi bazı tepkileri savunma mekanizmasıdır ve Freud'a göre bunun altında yatan sebep onlar gibi olmaktan korkmasıdır.

Adam'ın tabancası Ivan'ı öldürmek istemesini temsil eder. Oedipal komplekste çocuğun babayı yok etme isteğinin üzerine toplumsallaşmayla bunu bastırmasında olduğu gibi Adam da bunu sonra baskılar. Adam ilkel düşüncesi olan öldürmeden vazgeçer lakin zarar vermeyi de sonra yine dil ile yapar. (Ivan'ın yüzleşemediği gerçekleri ona söyler hatta Ivan'ın doktorundan ona gerçekleri söyleyerek onu öldürebileceğini öğrenir...)

Neden birçok sahnede çıplak?

Adam karakterinin birçok sahnede çıplak gözükmesinin sebebi ID'yi temsil ediyor olmasıdır. ID'nin doğuştan gelen -anadan dogma- olmasıdır. Aynı şekilde ID'nin dürtüsü olan cinselliği temsil ediyor oluşudur. Mulvey bağlamında açıklamak gerekirse, narsistik hazla ilişkilidir. Kendiyle özdeşleşme yani izleyicinin kendi bedenini öyle görmek istemesinden kaynaklıdır.

IVAN

• Ivan daha sakin bir karakterdir.
• Şeytanın onu sınadığına inanır ve bu yüzden her şeye anlam yükler.
• Gerçekleri kabul etmeyip kendi bilincinde kurguladığı şekilde anlatır yani gerçeklik yaratır.
• Lacan bağlamında açıklamak gerekirse gerçekliği simgesel ağda dil ile yapılandırır.
• Söyledikleriyle aslında olanlar birbirinden farklıdır. Bu noktada aslında Ivan'ın süper ego'yu yansıttığı görülmektedir. Ivan toplumsallaşmayı bu şekilde sağlar.

Ivan'ın güçlü görünme çabası Ivan'ın yaşadıklarıyla bağdaştırılabilir. Annesinin onu doğururken ölmesi, babasının ona tecavüz etmesi ile. Freud bağlamında Ivan yaşadığı travmaları savunma mekanizmalarıyla baskılar ve kendi gerçekliğini oluşturur. Bunu dil aracılığıyla, gerçeğin zıttını söyleyerek yapar.

Freud'un savunma mekanizmaları ile karakter analizleri

• Ivan karakteri bazı davranışlarını Freud'un savunma mekanizmaları olarak adlandırdığı şekilde baskılar.
• Bastırma bağlamında, Ivan acı gerçekleri, inanmak istemediklerini bilinç dışına atar.
• İnkâr bağlamında, travmalarını inkâr eder. (Eşinin intiharı, çocuğunun engel durumu...)
• Karşıt tepki geliştirme bağlamında, rahatsız olduğu durumların tam tersini söyler. Şeytan tarafından değil Tanrı tarafından sınandığını söyler fakat aslında inandığı bu değildir.
• Yüceltme bağlamında, Ivan hayatında ahlaki boyutu önemser. Süper ego'yla özdeşleştirmemin sebebi de bu. İşte böyle bir karaktere sahip olan Ivan'ın rahip olmasının da sebebi Freud'a göre yüceltme mekanizmasıdır.
• Yansıtma bağlamında, Ivan ve Adam arasında bu savunma mekanizması kullanılır. Adam, Ivan'ın kaba olduğunu düşünür Ivan ise Adam'ın. İkisi de öz eleştiri yapmaz.

Ivan'ın kaderciliği

Ivan'ın kaderciliğinin altında yatan sebep çocukken babasının Ivan'a tecavüz etmesidir. Bu durumun sonrasında psikolojik olarak benliğinde çaresizlik hisseden Ivan kaderciliği seçmiştir. Aslında çaresizliğin getirisi kaderciliktir. Freud bağlamında Ivan'ın yüzleşemediği gerçekleri duyduğunda kulağının kanaması psikosomatik bir durum, bir semptomdur. Bir anlamda bu kulağın bir şeyi duymayı kabul etmediğinin metaforik bir göstergesidir. Ya da Ivan'ın içinde gerçeğin kanayan bir yara olduğunun temsilidir. Adam Ivan'a der ki: “Şeytan seninle vakit kaybetmez, seni öldürmek isteyen Tanrı,” ve Ivan’ın inancını, hayatını elinden almış olur. Ivan gerçekle yüzleşince septom da ortadan kalkar.

Freud bağlamında Adam'ın saldırgan tavırları ID'ye, Ivan'ın ahlaki, toplumsal değerlere uygun davranması (rahip olması) süper ego'ya işaret eder. Başlarda aralarında ego sağlanamaz. Denge yoktur ve sürekli karakterler arasında bir çatışma söz konusudur. Filmde bunun metaforik hali arabada Ivan'ın radyoyu açması Adam'ın kapatması ve ısrarla bu durumun birkaç defa yaşanması şeklindedir.

• ADAM: Gerçek = Nesnel gerçekliği yansıtır
• IVAN: Hakikat = Nesnel gerçekliğin zihindeki yansımasını yansıtır

Adam'ın Ivan'a gerçekleri söyledikten sonra Ivan'ın kapıldığı duygu-durum hali Freud'a göre anksiyetedir. Adam'ın Ivan'a söylediği gerçeklerden biri olan 'annesinin onu doğururken ölmesi' bu anksiyete halinin sebebidir. Çünkü Freud der ki: "Anksiyete doğum sürecinden örneklenir..."

Filmdeki metaforlar neler?

• Ivan'ın git gide çirkinleşmesi metaforik bir göstergedir. Adam onu değiştirdikçe, içsel değişiminin göstergesi olarak dış görünüşü de değişir.
• Adam filmin başında otobüsü çizdiği bıçakla, filmin sonunda elmalı pastasını paylaşır, bu da karakter gelişiminin metaforik halidir. Aynı zamanda Freud bağlamında ID-süper ego dengesini kurulduğunun (egonun) göstergesidir.
• Ivan'ın Sarrah'a verdiği kurabiyeler antidepresan metaforudur.
• Filmde yer alan Job'un kitabında, Job'un elinden her şeyi alınmasına rağmen Tanrı'ya inanır ve bu nedenle sonunda Tanrı tarafından ödüllendirilir. Adam karakterinin karşısına çıkan bu kitaptaki hikâyeyle filmdeki mesele aslında aynıdır.

Elma metaforu neye işaret ediyor?

Elma bir ödül yani ulaşılması gereken ve ulaşılması için emek harcanan bir ödül. Filmin sonunda sanki bir ödül gibi Gunnar'ın çaldığı elmanın ortaya çıkması da hikâyenin akışına göre, Tanrı'nın ödülü anlamını içerir. Aynı zamanda tüm aksiliklere rağmen en sonunda Adam'ın o tek bir elma sayesinde elmalı pastayı yapabilmesi de…

Filmin sonlarına doğru Ivan ve Adam karakteri arasında yer değiştirme ya da dengelenme durumu söz konusu olur. Ivan biraz Adam'a, Adam da biraz Ivan'a benzemeye başlar. Filmin sonunda Ivan ve Adam arasında ego dengesinin kurulduğunu yansıtan bir sahne olarak, öncesinde birinin kapatıp diğerinin açtığı radyo sonunda açılır ve Adam ile Ivan birlikte şarkı söylemeye başlar.