Lenfoma, lenfositlerin oluşturduğu bir kanser tipidir. Lenf dokusunun habis tümörüne verilen genel bir isimdir. Kanser ya normal hücrelerin hızla çoğalması ya da normal lenfositlere göre daha uzun süre yaşamalarıyla ortaya çıkar. Habis lenfoid hücreler de normal lenfositler gibi lenf düğümü, dalak, kemik iliği, kan ve diğer organlarda çoğalır. Lenfoma; Hodgkin lenfoma ve Hodgkin dışı lenfoma adı altında iki büyük gruba ayrılır.
Hodgkin lenfoma (HL)
İlk kez tarif eden Thomas Hodgkin’in adıyla anılan hastalıktır. Hodgkin lenfomanın nedeni kesin olarak bilinmez.
Her yaşta görülmekle birlikte daha çok genç erişkinlerde ortaya çıkar. Erkeklerde daha sıktır. Bulaşıcı değildir ve kombine kemoterapiyle şifaya kavuşur.
Hodgkin dışı lenfoma (HDL)
Bu başlık altında lenfatik sistemi etkileyen bir grup hastalık toplanır. Bu sorun, akyuvarların bir tipi olan lenfositlerden; ‘anormal B lenfositlerden kaynaklanan B hücreli lenfomalar’ ve ‘anormal T lenfositlerden kaynaklanan T hücreli lenfomalar’ olarak iki gruba ayrılır.
Genelde lenf düğümleri ve dalakta veya mide ve bağırsak gibi organlardaki lenf dokusundan kaynaklanabilir. Habis lenfoid hücreler, kan ve lenf dolaşımı aracılığıyla tüm vücuda yayılabilir. Son yıllarda sıklığı artıyor ama nedeni bilinmiyor.
HDL gelişimini kolaylaştıran risk faktörleri olduğu kabul edilir. Bazı virüslerle enfekte kişilerde, bağışıklık yetmezliği sorunlarında (HIV, organ nakli yapılanlar) ailede HDL öyküsü bulunanlarda, bazı kimyasal maddelerle ilişki içinde olanlarda daha sık görülür.
Hastaların ortak şikayetleri
İlk şikayet, çoğu kez boyunda ortaya çıkan ağrısız bir şişliğin fark edilmesi şeklindedir. Hodgkin lenfomada bu şişlik, özellikle solda köprücük kemiği üzerindedir. Koltuk altı ve kasıktaki lenf düğümü bölgelerinde de büyüme olabilir. Göğüs kafesi içinde ya da karın boşluğundaki lenf düğümlerinde de ortaya çıkabilir. Kitleler bası oluşturduklarından hastada nefes darlığı, karında şişlik, ele gelen kitle, karın ağrısı meydana gelir. Fizik muayenede karaciğer ya da dalağın büyüdüğü saptanabilir. Hastalık lenf düğümü dışındaki dokuları da tutabilir.
Tanı ve tedavi yöntemleri
Lenfoma tanısı koymak için mutlaka ‘tutulan’ bölgeden biyopsi yapmak gerekir. Kesin tanı, histopatolojik incelemeyle konur. Lenf düğümünün cerrahi olarak çıkarılıp, histopatolojik tetkikinin yapılması gerekir. Klinik değerlendirme hematolog (kan hastalıklarını tedavi eden hekim) tarafından yapılmalı. Hastalığın hikayesi, fizik muayene bulguları, görüntüleme ve laboratuvar bulguları değerlendirilerek en uygun tedavi planlanır.
Kemik iliği, kemiklerin içinde bulunan bir madde olup vücuttaki akyuvar, alyuvar ve kan pulcuklarının yapıldığı yerdir. Alyuvarlar, dokulara oksijen taşınmasında rol oynar; akyuvarlar infeksiyondan korur; kan pulcukları ise kanamanın durdurulmasına yardım eder. Kemik iliğine yayılan ya da kemik iliğinden kaynaklanan lenfomada tanı için kemik iliği incelenmeli. Lenfoma tedavisi, radyoterapi ve kemoterapiyle yürütülmelidir. Tedavi şekli seçimi, hastalığın evresine göre planlanır.
Histopatolojik olarak tanısı doğrulanan her hastaya uygun evreleme için göğüs, batın ve pelvis bilgisayarlı tomografik tetkikler tavsiye edilir.
Hodgkin lenfomada tedavi, erken evrede radyoterapidir. Hastalık daha ileri evredeyse, kombine kemoterapi şemaları uygulanmalıdır. Erken evrede uygun tedaviyle, yüzde 80’lere ulaşan şifa şansı vardır. İleri evrelerdeyse bu oran düşer.
Hodgkin lenfomada hastanın yaşı, hastalığın histopatolojik tipi, evresi ve B semptomlarının varlığı tedavi başarısını etkiler. Hodgkin dışı lenfomada tedavi planı, lenfomanın derecesi ve yaygınlığı gibi birçok faktöre bağlıdır.
Bazen kanser hücrelerini öldürmek için yüksek doz radyoterapi veya kemoterapi gerekir. Bu tedaviyle normal kemik iliği de yıkılır. Sağlıklı kemik iliği elde etmek için bir vericinin kemik iliği veya kök hücreleri kullanılır.
Kemoterapinin yan etkileri:
1. Kan yapımında azalma
2. Saç dökülmesi
3. Mide ve bağırsak sorunları
4. Yorgunluk
5. Öksürük ve deride döküntüler
Lenfomada evreleme süreci
Lenfoma, dört klinik evreden birinde olabilir. Evre I ve II lokalizedir, III ve IV ise ilerlemiş, yaygın hastalığı gösterir. Evrelemede A, B, E önemlidir. Tanı sırasında sistemik semptomların olması B, olmaması A olarak değerlendirilir. Sistemik semptomlar ateş, gece terlemesi ve kilo kaybıdır. Hastalık lenf düğümünden bir organa yayıldığı zaman ya da lenfatik sistem dışında bir tek organı tuttuğunda E ifadesi kulanılır.