İNSAN NEDEN BAYILIR?

Bayılma, beynin normal çalışmasına engel olabilecek herhangi bir durumda ortaya çıkan geçici bilinç kaybıdır. Bilincin kaybolmadığı, ‘bayılacak gibi olma’ hissi bayılma olarak isimlendirilmemeli.

Bayılma genellikle beyne gelen kan basıncının azalması veya yokluğu durumunda, bilinci açık tutan beyin hücrelerinin geçici olarak işlevlerini yitirmesi sonucunda oluşur. Bu durum kanın beyin dışı bölgelerde (uzuvlar veya gövde) göllenmesiyle gerçekleşir. Kanı beyne pompalama görevi olan kalbin görevini etkin şekilde yerine getiremediği durumlarda (ritm bozukluğu, kalp kapak hastalıkları, kalp krizi) veya kan basıncının hızlı düştüğü zamanlarda bayılma gerçekleşir.

Sinir sistemiyle ilişkili başka bazı sorunlar da geçici bilinç kaybına yol açabilir. Uzun süre ayakta kalmak, yoğun ruhsal stres, aşırı sıcak ortamlar, çok sıcak banyolar, şiddetli bulantı ve kusmalar, bu tür bilinç kayıplarının başlıca tetikleyicileridir. Kan gördüklerinde veya kötü bir haber aldıklarında bayılan kişilerde oluşan senkopların kaynağı da aynıdır. Bu tür bilinç kayıpları genellikle 1 - 2 saniyelik baş dönmeleri, fenalık hissi, iç çekilmesi, boşlukta kalma duygusu ve vücuda sıcaklık yayılmasıyla başlar.

Geçici ve tekrarlayıcı bilinç kayıplarının daha az görülen bir sebebi ise boyundaki ana damarın ‘karotisarter’inin ayrım noktasında yer alan basınç algılayıcı duyargalarınızın aşırı hassas olması halidir. Bu duyargalarınız normal koşullarda kan basıncınızın fazla yükselmesiyle otomatik olarak devreye girer, kan basıncını ve kalp atım hızını düşüren bir dizi işlemin başlamasını sağlar.

Eğer bu duyargalar gereğinden fazla hassas hale gelirse, boyuna dışarıdan gelecek herhangi bir baskı, kan basıncını azaltan reflekslerinizin abartılı olarak çalışmasına ve ani bilinç kaybına yol açar. Boyun bölgenize yapılan basınç, hatta bezen sıkı yakalı bir gömlek bile ani bilinç kaybına yol açan sistemin devreye girmesine neden olabilir. Kalp atım fonksiyonunun üç saniyenin üzerinde veya en az 10 atım boyunca, dakikada 40’ın altında olması ya da büyük tansiyonunuzun 50 mm Hg’nın altına düşmesi, birdenbire oluşan ve yine aynı hızla kendiliğinden düzelen geçici bilinç kaybının nedenidir.

Kaslar gevşiyor

Bayılma sırasında bedeni dik tutan kasların gevşemesi sonucu hasta ayaktaysa yere düşer. Yere düşme sonucunda kalp ve beyin aynı seviyeye geldiğinde, beyin tekrar ihtiyacı olan kana sahip olduğu için bilinç hızlıca yerine gelir. Bu nedenle bayılma sadece saniyeler sürer. Bayılma sonunda kişi sadece birkaç dakika süre şaşkınlığın ardından normal işlevlerini yapar hale gelebilir. Tıpta bu durum senkop olarak anılır. Altta yatan belirgin bir hastalığın bulunmadığı durumlarda oluşan senkop’a vazovagalsenkop ismi verilir.

Senkop dışında geçici bilinç kaybı yapan başka nedenler de var. Bunlar içinde en sık görülenler; sara, kan şekeri düşüklükleri, psikolojik sebepler ve beyin damar hastalıkları sayılabilir. Bayılmanın beyinden kaynaklanan bir sorundan oluştuğunu düşündüren en önemli belirti, bilinç kaybı dışında bir nörolojik bulgunun olmasıdır. Bunlar içinde şiddetli baş ağrısı, çift görme, peltek konuşma, baş dönmesi ve felç sayılabilir.

Kalpten de kaynaklanabilir

Bayılmanın hemen öncesinde çarpıntı ve gögüs ağrısının olması bilinç kaybının bir kalp hastalığından kaynaklanabileceğini düşündürmeli. Bilinen kalp hastalığı olanlarda, ailelerinde kalp ve damar rahatsızlığı öyküsü bulunanlarda, kalp damar hastalığı açısından risk faktörleri (sigara, yüksek tansiyon, diyabet, yüksek kolesterol ve obezite gibi) taşıyanlarda kalp hastalığı olma olasılığı yüksektir.

Test yaptırmak gerekebilir

Hastanın öyküsünde bilinç kaybının şekli, tekrar edip etmemesi, başka hastalıkların varlığı değerlendirildikten sonra kalp açısından yüksek riskli kişilerde EKO, ritmholter ve eforlu EKG gibi ileri incelemelerin, beyinden kaynalanan hastalıklar açısından yüksek riskli kişilerde de EEG ve beyin görüntülemesi yapılması gerekebilir.

Bayılan hastaya ne yapılmalı?

Bayılan kişiye sokakta çok yapılabilecek bir şey yoktur. Ancak hastayı düz yatırarak bacaklarını 70 - 90 derece yukarı kaldırmak en önemli şeylerden biri. Nedense toplum olarak bayılan birini gördüğümüzde bedenimizin mükemmel reaksiyonu olarak düşüp beyine kan gitmesini sağlamak yerine hastayı oturtup yüzüne su veya kolonya serpip bir şeyler içirmeye çalışırız. Kesinlikle yanlış!

İkincisi bayılan kişinin ağzında bir şey varsa, mümkün olduğu kadar o cismi veya gıdayı çıkarmakta fayda var. Özellikle nöbet geçiren hastalarda, ağzında tükürük ve köpük varsa yan çevirmek önemli. Rahat nefes alabildiğinden emin olunmalı.

Bu durumlarda bir nöroloji uzmanına başvurun

- Tekrarlayan bayılmalar

- Bayılma sonrasında en az beş dakika süren kafa karışıklığı

- Bayılma sırasında vücudun bir tarafında uyuşma veya güç kaybı

- Bayılma sırasında şiddeti baş ağrısı

- Bayılmayla birlikte kasılma, çift görme, baş dönmesi, peltek konuşma ve görme bozukluğu

Dahiliye ve kardiyoloji uzmanına başvurma zamanı

- Tekrarlayan bayılmalar

- Bayılma sırasında gögüs ağrısı ve çarpıntı hissi

- Bilinen kalp hastalığı olanlar

- Kalp hastalığı açısından yüksek riskli (sigara, yüksek tansiyon, diyabet, yüksek kolesterol öyküsü olan) kişiler

- Ailesinde kalp hastalığı ve ani ölüm öyküsü bulunanlar