Topuk dikeni, topuk kemiği üzerinde oluşan küçük bir kemiksi çıkıntıdır. Bu çıkıntı, ayak kemiğinin sürekli zorlanması nedeniyle bölgede kalsiyum birikmesi yüzünden meydana gelir. Kemik çıkıntısıyla ilgisi olmayan ve ayak kemerindeki dokunun iltihaplanması anlamına gelen plantar fasiit de topuk dikeni olarak adlandırılır.
Ayak kemeri dokusunun iltihaplanmasına topuk dikeni denmesinin nedeni bu iltihabın (tedavi edilmezse) bir süre sonra bazı hastalarda kemiksi çıkıntının oluşmasına yol açmasıdır. Orta yaşlı kadın ve erkeklerde sık rastlanan bu durum, hemen her yaş grubunu etkileyebilir. Pek çok kaynakta, kadınların topuk dikeninden daha çok şikayetçi olduğu belirtilmiştir.
Topuk dikeni nedenleri
Topuk dikeninin oluşması bir anda gerçekleşmez. Aksine aylar süren bir zamana yayılır. Genel olarak ayak kas ve bağlarının zorlanması, topuk kemiğini saran zarın aşınması sonucu ortaya çıkar. Topuk dikenine özellikle koşma ve sıçrama aktivitelerine büyük zaman ayıran sporcularda sık rastlanır. Aşağıdaki faktörlerin de etkisi vardır:
- İleri yaş
- Topuk kemiğine, bağlara ve topuk yakınındaki sinirlere fazla baskı yapan yürüme bozuklukları
- Ayak kemerinin çökmesi
- Uzun yürüyüşler yapmak
- Aşil tendon gerginliği
- Sert zeminde koşma ve sıçrama hareketleri yapmak
- Ayağa uymayan, küçük gelen ve ayak kemerini gerektiği gibi desteklemeyen ayakkabılar
- Fazla kilolu ve obez olmak
- Yaşlanmayla birlikte esnekliğini kaybeden ayak tabanı zarı ve topuktaki koruyucu yağ yastıkçığının incelmesi
- Diyabet
- Günün büyük kısmını tek ayak üzerinde geçirmek
- Ayak kemerinin çok yüksek ya da düz olması
- Henüz kaslar hazır olmadığı halde, aniden yoğun bir fiziksel aktiviteye girişmek.
Nasıl bir ağrı?
Topuk dikeni koşarken veya yürürken ağrı yapabilir. İltihap, kemiksi çıkıntı oluşacak kadar ilerlemişse, topuktaki ağrının nedeni genelde çıkıntının zarar verdiği yumuşak doku zedelenmesidir. Topuk dikeni ağrısı şöyle tarif edilir: Özellikle sabah uyanıldığında ayağa kalkar kalmaz topuklarda iğne batmış ya da bıçak saplanmış gibi bir acıdır. Günün ilerleyen saatlerinde bu acı, künt bir ağrıya dönüşür. Ağrı, sert zeminde yürürken, merdiven çıkarken ya da ağır yük kaldırıldığında kötüleşir. Uzun saatler oturduktan sonra ayağa kalkıldığında keskin acı geri döner. Topuk dikeni ağrısı, kişinin yürümesini ve günlük işlerini sürdürmesini zorlaştıracak kadar kötüleşebilir.
Tedavi süreci nasıl işliyor?
Tedavide ilk adım, ayak tabanında çalışma düzeni bozulan kasa yönelik olarak ‘aşil germe egzersizleri’ne başlanmasıdır. Buradaki amaç, plantar fasianın uzatılmasıdır.
Hastaların büyük bölümünde eşlik eden basma kusuru olduğu için yürüme analizleri yapılarak sorunlar ortaya konur. Kişiye özel tabanlıklarla hastanın yürümesiyle ilgili sorunlar giderilir. Hangi ayakkabıyı kullanmalarına dair tavsiye verilir. Günde 3 - 4 kez buz uygulaması önerilir. Altı haftanın sonunda hastaların yüzde 85’i rahatlar.
Bu tedaviden fayda görmeyen hastalar kas egzersizlerine, fizik tedavi programlarına ve gece ateli olarak adlandırılan ayağın gece belli bir pozisyonda durmasını sağlayan cihaz önerilir. Hastaların yarısında bu yöntemler başarı sağlar.
Üçüncü aşamada enjeksiyonlar devreye girer. Doktorun tercihine göre kortizon ya da PRP enjeksionları denenebilir. Ancak burada önem olan, hangi ek tedavi tercih edilirse edilsin, hastaların egzersiz yapmaya ve tabanlık kullanmaya devam etmeleridir.
Ameliyat ne zaman yapılır?
Kişiye özel tabanlıklar, fizik tedavi, gece ateli, kortizon yada PRP enjeksionları gibi yöntemlere yanıt alınamadığında, cerrahi tedavi düşünülebilir. Bunun nedeni, kasın kısalmasıyla beraber çok yakınından geçen sinirin de sıkışmasıdır. Operasyonla hem sinirin hem de kısalan kasın gevşetilmesi sağlanır. Kapalı yada açık yöntemle yapılan bu ameliyatlar sonrasında hastaların 15 gün istirahat etmesi gerekir. Ayrıca altı hafta boyunca ‘ameliyat sonrası ayakkabısı’ kullanılır. İyileşme süresi üç aydır. Bunlara ek olarak fizik tedavi de önerilebilir.
Korunmak için tavsiyeler
- Topuk dikeni için önerilen egzersizlerin hangileri olduğunu iyi bir fizyoterpistten veya doktorunuzdan öğrenin. Sabah yataktan kalkmadan yapacağınız esneme hareketleri ayağı ve baldırları gevşeterek, güne daha kolay başlamanızı sağlayabilir. Egzersizlerin gün içerisinde birkaç defa tekrarlanması gerekebilir.
- Spor yapıyorsanız, ana hareketlere geçmeden önce ısınma ve sonrasında soğuma hareketleri yapmayı ihmal etmeyin.
- Eğer koşu egzersizi yapıyorsanız haftada birkaç kez kısa mesafe koşmak, haftada tek sefer uzun bir koşuya çıkmaktan daha iyidir.
- Aniden başlayan bir ağrı varsa, geçene kadar ayağınızı dinlendirin. Dinlenme esnasında ayağınıza buz uygulaması yapabilirsiniz. Fazla sıkı sarmamak şartıyla, elastik bir sargı beziyle ayağınızı destekleyebilirsiniz. Altına bir sandalye ya da yastık koyarak ayağınızı biraz yüksekte tutmanız da işe yarar.
- Ayakkabı alırken ayağınıza uygun, sağlığınızı gözeten ve kaliteli ürünler seçmeye özen gösterin.
- Topuğu desteklemek için ayakkabınızın içine topuk dikeni yastığı denilen koruyuculardan yerleştirebilirsiniz.
- Ayakkabı içine ayak kemeri destekleyicisi koyabilirsiniz.
- Tabanı sert ve topuklu olan ayakkabıları giymekten kaçının.
- Eğer fazla kilonuz varsa, ideal kilonuza düşün.
- Doktorunuzun verdiği iltihap giderici ilaçlar iyileşmeyi hızlandırabilir.
- Topuk dikeni tedavisi için son yıllarda ESWT (şok dalgası tedavisi) ve PRP (özel bir solüsyon enjeksiyonu) öne çıkıyor.