NEREDEN ÇIKTI BU YILBAŞI? NEDİR BU NOEL?
Zaman… İlk insandan bu yana en değerli şey, her şeyin ilacı, kimi zaman geçmek bilmeyen, kimi zaman bir göz açıp kapamayla biten... İnsanlık, var olduğundan beri ölçer olmuş kendince zamanı. İlk takvimlerin başlangıç ya da bitişleri doğaya, çiçeklerin açmasına, hayvanların doğurmasına, yağmurlara, karlara dayandırılır. Tek tanrılı dinlerin ortaya çıkışıyla da doğa, yerini dini olaylara terk eder. Hz. İsa’nın doğumu, İbraniler’in Mısır’dan çıkışları ya da Hicret, takvimlerin başlangıcıdır artık.
1918’e gelindiğindeyse, Gregoryen yani Miladi takvim vardır artık.
Roma Takvimi
Miladi takvim, 16’ncı yüzyılda ortaya çıkar ama anlatabilmek için Roma Cumhuriyet Takvimi’ni bilmek gerekir.
355 gün olan yıl, 12 aya bölünmüştü ve 1 Ocak’ta başlardı. İki yılda bir toplanan rahipler, ay ve güneş yıllarını eşleştirmek için bir ay eklerlerdi.
Yılın ilk altı ayına, tanrıların adları verilmişti. Januarius, Başlangıçlar t-Tanrısı’na adanmıştı. Februarius, Ölüler Ayı’ydı ve arınma törenlerine ayrılmıştı. Martius, Tanrı Mars’a aitti ve savaş mevsiminin başladığını haber veriyordu. Aprilis, Tanrıça
Afrodit’e;
Maius, Gelişme Tanrıçası Maia’ya; Junius, Aile ve Doğum Tanrıçası Juno’na ya adanmıştı. Kalan aylarsa 10 aylı eski roma takvimindeki sıralarına göre Qintillis, Sextilis, September, October, November ve December olarak sayılarla
tanımlanmıştı.
Ama M.Ö. 46 yılına gelindiğinde, rahiplerin keyfi düzenlemeleri sonucu zaman kavramı iyice bozulur. Julius Caesar, sorunları çözmek ve kalıcı bir takvim için İskenderiyeli gökbilimcilerden yardım ister ve bugünkü takvimin temeli olan Güneş’in hareketlerine dayalı Jülyen Takvimi ortaya çıkar. Kendini ödüllendirip yedinci ay Qintillis yerine, adını ekler. Yılın ilk ayı mart son ayıysa şubattır ve 29 gündür. Tam rahiplerin zaman üzerindeki kontrolü ellerinden alındı derken, Sezar öldürülür, rahipler tekrar devreye girer. 40 yıl sonra M.Ö. 8’de bu kez İmparator Augustus konuya el atar ve takvimi düzeltir. “Bu kadar emek verdik” deyip, o da sekizinci ay olan Sextilis’in yerine kendi adı Augustus’u koyar. Ama Sezar’dan aşağı kalmamak için kendi ayını da şubattan çaldığı bir günle 31 gün yapar. Takvimin son ayı olan şubat, ‘artık yıllarda’ 29, diğerlerinde 28 güne düşer.
Kilise el koyar
Dördüncü yüzyıla gelindiğinde, kilise Sezar’ın takvimindeki Roma kültürü öğelerini temizler. Artık takvimde sadece Hz. İsa’nın doğumu, ölümü, dirilişi, göğe yükselişi yani Noel ve Paskalya gibi dini öğeler vardır.
Ve Noel eklenir
Her yıl 6 Ocak’ta; Hz. İsa’nın beden alarak dünyaya gelişini, sekiz günlükken sünnetini, 40 günlükken mabede sunuluşunu, 12 yaşında din insanlarıyla konuşmasını ve 30 yaşında vaftizini ‘Epiphany’ adını verdikleri bir yortu kutlamaktadır.
O tarihe kadar Roma’da 24 Aralık’ta Saturnalia eğlenceleri sona erer, 25 Aralık’taysa Işık Tanrısı Mitra için ‘Güneş’in Doğuşu’ kutlanır.
Hıristiyanlığın ahlak anlayışına uymayan bu kutlamayı bastırmak için, Epiphany yortusu 354 yılında kilise tarafından 25 Aralık’a çekilir.
İlerleyen yıllarda 24 Aralık gecesi ve 25 Aralık günü kutlamaları, İngilizce ‘Christmas’ ya da Fransızca ‘Noel’ olarak adlandırılmaya başlanır. Christmas kelimesinin kökeni, Hz. İsa yani ‘Christ’ ve kiliselerde yapılan ekmek ve şarabın kutsanması ayinine verilen isim olan ‘mass’ kelimeleridir. Hz. İsa’nın beden alarak dünyaya gelişi, ayininin yapıldığı güne de buradan hareketle ‘Christmas’ denilir. Noel’in kökeniyse Latince ‘doğuş’ anlamına gelen ‘natalis’ kelimesidir ki ‘Kutsal Doğum’u ifade eder.
Yeni yıl mı?
18’inci yüzyıla kadar o; hâlâ 25 Mart gecesi başlar. Ta ki 1752’de, yılın ilk günü 1 Ocak kabul edilene kadar...
Kıssadan hisse, yılbaşının ne Hz. İsa’nın doğumu ne de herhangi bir dini olayla uzaktan yakından bağlantısı yok.