Mahşerin Beşinci Kilisesi: Sardes

Poktolos Çayı kenarında Meles tarafından kurulan ve muhtemelen de hiç kimsenin bu kadar ünlü ve bu kadar güçlü olacağını düşünmediği Sardes şehri, mahşerin yedi kilisesinin yollarının kesiştiği noktada yer alır yüzyıllar sonra...
Hermos havzasında Tmolos’un eteklerindeki bu şehir, yani Sardes. Yüzyıllar boyunca zenginliğin, gücün ve ihtişamın merkezi olur, namı dünyaya yayılır. Yüzyıllar içinde Hermos, Tmolos ve Poktolos unutulur gider, ama Karun’un şehri
Sardes hariç!

Para, para, para

Ve para bulunur, Karun kadar zengin olunur... Tmolos eteklerinden doğup, kentin ortasından geçen Poktolos Çayı’nın getirdiği altın tozlarıyla zenginleşir, güçlenir şehir. Koyun postlarıyla çayın getirdiği altın tozlarını toplayan Sardesliler, bunları sahile kurdukları atölyelerde işler. Kralları Alyattes, tarihe ilk madeni parayı basan kişi olarak geçer. Ardından tahta çıkan oğlu Kroisos ise muhteşem zenginliği ve ilk altın parayı basan kişi olmasıyla anılacaktır. Dilden dile aktarılarak günümüze kadar ulaşan ‘Karun kadar zengin’ deyimindeki Karun’un zenginliği ve cömertliğiyle meşhur Kroisos olduğuna inanılır.
Ancak Persler’e karşı duramaz Kroisos ve şehir Anadolu’yu ele geçiren Persler’in en önemli başkentlerinden biri olur. Onları Büyük İskender, Selevkoslar ve Roma İmparatorluğu takip eder.

Sardes’e mektup

Aziz Yuhanna’nın Patmos’ta sürgündeyken gördüğü vizyonları takiben yazdığı mektuplardan beşincisinin adresi Sardes’tir. Mektubun yazıldığı dönemde yani 1’inci yüzyılda şehir zengin ama bir o kadar da yozlaşmış, daha yolun başındaki Hıristiyan cemaat ise heyecan ve umudunu yitirmiştir. İşte tam da bu noktada Yuhanna’nın mektubu ulaşır cemaate Patmos’tan...
“Sart’taki topluluğun meleğine yaz.
Tanrı’nın yedi ruhuna ve yedi yıldıza sahip olan şöyle diyor:
“Senin yaptıklarını biliyorum. Yaşayan topluluk olarak ad yapmışsın, ama ölüsün. Uyan!
Geriye kalan ve ölmek üzere olan şeyleri güçlendir. Çünkü Tanrı’mın önünde senin işlerinin tamamlanmamış olduğunu gördüm.
Bu nedenle neler aldığını,
neler işittiğini hatırla. Bunları yerine getir, tövbe et!
Eğer uyanmazsan, ben hırsız gibi geleceğim. Sana hangi saatte geleceğimi hiç bilemeyeceksin.
Ama Sart’ta, aranızda giysilerini lekelememiş olan birkaç kişi var ki, onlar beyazlar içinde benimle yürüyecekler. Çünkü buna layıktırlar. Galip gelen, böylece beyaz giysiler giyecek. Böylesinin adını yaşam kitabından hiç silmeyeceğim. Babamın ve O’nun meleklerinin önünde o kişinin adını açıkça anacağım.
Kulağı olan, Ruh’un topluluklara ne dediğini işitsin.’
Sardes’i takiben biri Philadelphia diğeri ise Laodikeia’ya olmak üzere iki mektup daha gelir Anadolu’ya.”

Lidya Krallığı

Takvimler MÖ 7’nci yüzyıl civarını gösterirken, Lidya Krallığı’nın başkenti olur Sardes ve Gyges’den Kroisos’a güçlü kralların yönetiminde Batı Anadolu’yu fetheder, Mezopotamya’dan Mısır’a oradan Yunanistan’a uzanan coğrafyada yerleşik tüm medeniyetlerle antlaşmalar yapar ve Ephesus, Didyma ve Delphi’de ki tapınaklara bağışladıkları tonlarca altınla cömert kent olarak efsaneleşirler.

Görülecek yerler

Sardes Antik Kenti ve Bintepeler Lidya Tümülüsleri, UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde yer alıyor. Antik şehrin günümüze ulaşan bölümleri, bugünkü Sart kasabası içinde farklı noktalarda...
1958’den beri kazıların sürdüğü ören yerindeki eserlerin ancak yüzde 3’ünün çıkarıldığı tahmin ediliyor.
İlk ziyaret noktası, ana cadde üzerinde... Burada tuvaletler, dükkanlar, lokanta, evler, kral yolu, şehir kapısı, sinagog, gymnasion, mermer avlu ve hamamı gezdikten sonra Kazı Evinin’de olduğu ikinci noktaya gidiyoruz. Yolda sağda altının işlendiği atölyeler var. Artemis Tapınağı ve Sunak ile bunlara iliştirilmiş şapel sizi bekliyor.
Salihli’de merkezdeki tren istasyonu ve kent müzesini de gezmeyi unutmayın.

Ne yiyelim ne içelim?

Artemis Tapınağı’na gitmek için ana yoldan sola sapar sapmaz hemen solda İbrahim’in gazoz dükkanı var. “Bu kadar çok gazoz markası mı varmış Türkiye’de!” deyip durdum hemen. Evet varmış! Türkiye’de üretiliyorsa, o gazoz Gazozcu İbrahim’de mutlaka vardır. Alın buz gibi gazozlarınızı ve Artemis Tapınağı’na doğru yola düşün...
Sardes’i bitirince, kurt gibi acıkmış olacağınız kesin. Dolayısıyla vakit köfte vakti. İstikamet, 7 km. mesafedeki Salihli merkez... Odun köftesiyle meşhur Salihli’de tavsiyem, Orhaniye Caddesi üzerindeki Cemal Usta...