Türkiye’nin jeopolitik konumu önem kazanır

Gökhan Yardım,
BOTAŞ Eski Genel Müdürü,
ADG Anadolu Doğalgaz Danışmanlık Genel Müdürü

Rusya’nın gazı kesme ihtimali

1960’tan itibaren yani son 50-60 yıllık periyoda baktığımızda, Rusya’nın bu tür siyasi olaylardan dolayı doğalgazı kesmediğini görürüz. Biz Rus uçağını sınır ihlali yaptı diye düşürdük, bizim de kesmedi. Rusya son 50 yılda, aldığınız gazın parasını ödemezseniz gazı kesmiş. Onun dışında para ödememe gibi bir durum olmadığı sürece Rusya gazını vermiş, ticaretle siyaseti ayırmış. Ama Rusya’yla Ukrayna arasında olay bir sıcak savaşa dönüşürse, o zaman tabi petrol fiyatları ve Avrupa’daki spot doğalgaz fiyatları yükselir. Bu yükseliş tabi petrole dayalı kontratları ve spot fiyatlara dayalı kontratların fiyatların da yükselmesini belli bir periyottan sonra etkiler. Bu periyot da 3, 6, 9 ay sonra bu fiyat yüksekliği devam ederse o zaman etkilenme olur. Ayrıca Rus gazının alım fiyatları da etkilenir, ona bağlı olarak diğer petrole dayalı sizin kontratlarınızın alım fiyatları da yükselir. Ancak herhangi bir ülke Rusya’nın gaz ödemesini yapmazsa, o zaman tabi o gazı keser.

Yaptırım olsa da o gaz gelir

Vakti zamanın ABD ve AB, İran’a karşı yaptırım uygulayacağım dedi, İran’ı bütün swift sisteminden çıkardı, biz Türkiye olarak İran gazı almaya devam ettik. Yani gaz bedelini ödeyecek bir yol bulursanız o gaz gelir. Sonuçta AB’nin, Gazprom swift sisteminden çıkarıldı diye, ‘ben gaz bedelini ödeyemiyorum’ diyerek durup oturmasını beklemiyorum ben. Onu ödeyecek farklı mekanizmalar bulurlar. Kaldı ki, Amerika veya Katar’dan gelecek LNG’ler de Avrupa’nın doğalgaz ihtiyacının tamamını karşılamaya yetmez. Avrupa’nın ihtiyacının tamamını karşılayacak LNG olsa bile o LNG’yi alıp da gazlaştıracak ve Avrupa’ya verecek bir altyapı yok şu anda. Avrupa’daki LNG ithal terminallerinin büyük bir çoğunluğu İspanya ve İngiltere’de var. Mesela Almanya’nın hiçbir LNG ithal terminali yok, Almanya ne yapacak? Yani Avrupa bunun swift sisteminden çıkarmasının mutlaka bir yolunu bulacaktır. Doğalgazdan olmaz Euro’ya dönerler, Euro’ya dönmek ise sonuçta Amerika’nın kendi ayağına sıkması gibi olur. Ama bir şekilde mutlaka bir yol bulunur gaz bedellerini ödemek için.

Türkiye bu işi avantaja çevirir

Türkiye bu işi belli bir süre sonra avantaja çevirir diye düşünüyorum. Bir kere enerjisini sağlama almış durumda Türkiye şu anda. Gaz bedellerini ödediğimiz sürece biz Rusya’dan gazımızı almaya devam ederiz, Azerbaycan’dan ve İran’dan geliyor zaten. Önümüzde ilkbahar var, ilkbahar gelince sular da fazlalaşır. Türkiye açısından bir sorun çıkmaz. Türkiye üzerinden Avrupa’ya giden iki hat var, biri Türk Akım, kaynağı Azerbaycan, orada bizim herhangi bir şey söyleme hakkımız yok. Azerbaycan onu götürüyor ama 6 milyar metreküpü de bize geliyor. Tabi bu hatta kalan bir 16 milyar metreküp daha boş kapasite var. Bu kapasitenin doldurulması Türkiye üzerinden önem kazanır. Ama bu bugünden yarına olacak bir şey değil, Azerbaycan’ın bu gazı üretmesi lazım. Türkiye’nin de bu gazı ilk olarak kullanma hakkı var Türk Akım üzerinden. Bize ait ikinci hat da Balkanlara oradan da Avrupa’ya gidiyor. O açıdan bu hatlarda bir sorun olmaz. Bir üçüncü hat daha var. Ukrayna üzerinden gelen bir hat ama o Ukrayna üzerinden geldiği için o hatta zaten bir gaz akışı yok, şu anda duruyor. Ve Rusya ile Ukrayna arasında bir sıkıntıda da o hattın kullanılabileceği kanısında değilim ben. Zaten Rusya’nın politikası 2006-2007 hatta 2008 yılından beri Ukrayna’yı sürekli bypass etmek. Bu bypass politikasının ilk adımı da Mavi Akım’dı. Yani Mavi Akım’la Rusya bu politikaya başladı, ondan sonra Kuzey Akım 1’i inşa etti, sonra Kuzey Akım 2, ki o henüz devreye giremedi, ama Türk Akım 2 devreye girdi. Yani dikkat ederseniz, biri kuzeyden biri güneyden iki boru hattıyla Ukrayna’yı bypass ediyor Rusya Federasyonu. Tabi bu bypass ülkelerinden bir tanesi de Türkiye. Bu açıdan da Türkiye hem enerji güvenliğini sağlama almış oldu hem de Türkiye üzerinden Avrupa’ya doğalgaz gönderiyor. Stratejik açıdan tabi Türkiye’nin önemi artmış oldu. Belki burada bir savaş çıkarsa hem enerjide Türkiye’nin önemi artmış olacak hem de Türkiye’nin jeopolitik durumu Karadeniz açısından daha da önem kazanmış olacak.

“Türkiye hem enerji güvenliğini sağlama almış oldu hem de Türkiye üzerinden Avrupa’ya doğalgaz gönderiyor. Stratejik açıdan tabi Türkiye’nin önemi artmış oldu. Belki burada bir savaş çıkarsa hem enerjide Türkiye’nin önemi artmış olacak hem de Türkiye’nin jeopolitik durumu Karadeniz açısından daha da önem kazanmış olacak.”

Çatışma durumunda Karadeniz’in durumu

Silahlı çatışma olursa dünyanın her yeri etkilenir. Karadeniz olduğunda da öyle. Orası Türk kıta sahanlığı içerisinde, bizim münhasır ekonomik bölgemiz. Normal şartlar içerisinde burada bir etkilenme olmaması lazım. Bizim Möntrö de zaten belirli şekilde Karadeniz’e kıyıdaş olmayan ülkelerin geçişi için şartları sağlamış durumda. Ben burada Karadeniz’de öyle uzun süreli bir savaş durumu olacağı kanısında değilim. Ama burada Türkiye’yi bu girdabın içine sokmak için kasıtlı hareketler olursa onlar başka tabi, o zaman etkilenir Karadeniz’deki çalışmalarımız. Ama normal şartlarda Türkiye’nin etkilenmemesi lazım. Burada bir parantez açalım, Türkiye bir NATO üyesi. Yani Ukrayna NATO’ya girerse ve Rusya’yla ondan sonra bir savaş olursa, “hadi bütün NATO ülkeleri gelsin” denirse, o zaman bu konuştuğumuz konuların hepsi değişebilir. Türkiye ben de gireceğim buna derse her şey değişebilir.

Irak ve Doğu Akdeniz’deki yeni projeler, Türkiye için fırsat olur

Türkiye’nin çevresinde iki tane önemli kaynak var biri Irak, diğeri de Doğu Akdeniz. Buralarda büyük miktarda doğal gaz var. Avrupa Birliği (AB) çok yanlış olarak maalesef hidrokarbon kaynakları özellikle doğalgazı ikinci plana iteceğim dedi. Bundan dolayı da Avrupa Yatırım Bankası doğalgaza dayalı iletim projelerini finanse etmeyeceğini açıkladı. Bundan dolayı birçok hissedar da yeni doğalgaz yatırımlarına niye girelim dediler. Bunlar tedirginlik yarattı ve bunların sonucunda da Avrupa ve dünyadaki spot doğalgaz fiyatları ve onlara bağlı enerji fiyatları arttı. Umarım AB tam olarak bu hayalci Yeşil Mutabakat projesini revize eder, ki revize edecek gibi görünüyor. Doğalgazı ve nükleeri de bu projelerin içine koyacak görünüyor. Tabi bu olursa o zaman yeni projelerin yapılmasının yolu açılır. Yeni projeler de Avrupa’ya doğalgaz sağlayacak ve kaynak çeşitlendirmesi sağlar. Bunlardan biri Azerbaycan, hatta olursa Türkmenistan, sonra Irak ve Doğu Akdeniz olur. Bunlara da baktığınızda bir şekilde Türkiye üzerinden geçiyor. Tabi Türkiye üzerinden transit gitsin mi gitmesin mi bu konuda, yani artık Türkiye’nin de “bir enerji ticaret merkezi olacağım” diyorsa, ona göre hareket etmesi lazım. Yok transit gitsinler ben giden gaza sadece bakacağım diyorsa, o zaman daha farklı tabi. Bunlar bir şekilde Türkiye’yi daha öne çıkartabilir, fırsat olabilir ve fırsat olacaktır diye düşünüyorum. Kuzey Akım 2 devreye girse bile, doğalgazın AB tarafından tekrar gündeme alınması, Türkiye açısından, Türkiye’nin enerjilere en yakın ülke olması sebebiyle bir fırsat olarak ortaya çıkacaktır.