Resesyon pahasına fiyat istikrarı

Servet Yıldırım, BM Global Compact Türkiye Çevre Çalışma Grubu Eş Başkanı
servet.yildirim@cci.com.tr

Merkez bankalarının seçeneği kısıtlı. Çünkü enflasyonun yüksek seyretmesinin toplum için maliyeti çok fazla. Özellikle sabit ücretliler ve düşük gelir grupları enflasyondan ciddi darbeler alıyorlar. Yüksek enflasyon dönemlerinde belirsizlik artıyor; gelecek endişesi doğuyor; bireyler ve firmalar uzun vadeli karar almaktan kaçınıyorlar. Herkesi rahatsız eden bu durumdan kurtulmak için para politikasında gereken adımları atmak merkez bankaları için zorunluluk haline geldi. Ekonominin bir durgunluğa ya da resesyona girme pahasına da olsa bu adımlar atılmalı ve görünen o ki; atılmaya da devam edilecek. Hatta yaşanacak kısa süreli bir resesyon, dezenflasyon sürecinin doğal bir sonucu ve ama aynı zamanda ekonomideki ‘düzeltme’nin bir adımı olarak görülüyor bile olabilir. Bu adımı atmayan bizimki gibi ekonomiler ABD’de ya da Avrupa’da yaşanacak bir resesyondan etkilenecektir. En büyük pazarımız olan Avrupa’nın etkilendiği bir krizin bizi teğet geçmesi çok zor. Bu tabloda şirketlere düşen iş planlarını buna göre yapmak ve önlemleri almaktır. Çünkü gergedan ufukta görüldü. Ustalık, alınacak tedbirlerle şirketi ya da ekonomiyi zora sokmadan süreci götürebilmek.

Ufuktaki gergedanı gördünüz mü?

Siyah Kuğu metaforunu yaşadıklarımız sayesinde hepimiz çok iyi biliyoruz. Gerçekleşmeden önce hiçbir işaret vermeyen ve gerçekleşme ihtimalleri çok düşük olan ancak gerçekleştiklerinde muazzam etki yaratan olaylar için kullanıyoruz. Siyah Kuğu kadar ünlü olmayan bir de “Gri Gergedan” var. Siyah Kuğu varlığından haberdar olunmayan olaylar için kullanılır. Gri Gergedan ise varlığından haberdar olunan ancak “benim başıma gelmez” gözüyle bakılan olaylardır. Michele Wucker 2016’da yazdığı “The Gray Rhino” (Gri Gergedan) kitabında gerçekleşme olasılığı yüksek olan ve gerçekleştiğinde yüksek etki yapacak olan ancak ihmal edilmiş tehditler için kullanmış. Herkesin düzenini bozan küresel enflasyon dalgası aslında gri gergedanın güzel bir örneği. Enflasyonun tarihi zirvelere çıkacağını hemen hemen herkes biliyordu ama kimse önlemini almadı. Yaklaşmakta olan gri gergedanın adı ise resesyondur. Tarihi zirvelere yükselen enflasyon karşısında merkez bankaları vermeleri gereken tepkiyi veriyorlar; yani faizleri yükseltiyorlar. Özellikle dünyanın en büyük parasal kuruluşu olan Fed beklenmedik ölçüde güçlü bir artırım süreci başlattı. Diğerleri de Fed’i izliyor. Bu adımlar, adımı atan ülkelerdeki enflasyonu frenleyip aşağı çekecektir. Ancak sürecin bir de yan etkisi olacaktır. Geçmiş örnekler böylesine güçlü faiz artırım süreçlerinin büyük olasılıkla resesyon ile sonuçlandığını gösteriyor.

İhtiyatlı davranmak...

ABD’nin en büyük ve dünyanın ise 5’inci büyük bankası olan JP Morgan’ın CEO’su Jamie Dimon bir süre önce “ekonomik kasırga” uyarısı yaptı. Böylesine bir dev kuruluş ihtiyatlı davranma ihtiyacı hissediyorsa dünyadaki her kuruluşun hazırlıklarını yapması gerekmez mi? IMF Direktörü Kristalina Georgieva da bir süre önce, gelişmelerin bir resesyona yol açabileceğini söyledi. Bir başka uyarı Uluslararası Enerji Ajansı Başkanı Fatih Birol’dan gelmişti. Petrol fiyatlarının geldiği yüksek seviyeye işaret eden Birol, artan gıda fiyatları ile birlikte bunun dünyadaki ekonomik toparlanmayı riske attığını ve bu durumun dünyayı adım adım bir resesyona sürükleyebileceğini söylüyordu. Bu uyarılar küresel ekonominin mevcut enflasyon dalgasından sonra bir küresel resesyon dönemi yaşayacağını söylüyor.

Fiyatlama an meselesi mi?

Merkez bankalarının faiz artırımlarını fiyatlayan piyasaların ufukta görünen gergedanı yani resesyonu da fiyatlamaları an meselesi olabilir. Şirketlerde gergedan çoktan konuşulmaya başlanmış bile. ABD’nin önde gelen 22 şirketinin CFO’ları arasında 12 Mayıs - 6 Haziran’da CNBC’nin düzenlediği ankete katılanların neredeyse tamamı önümüzdeki dönemde resesyonun kaçınılmaz olduğunu düşünüyor. İstatistikler de bir resesyona işaret ediyor. Son 11 Fed faiz artırım sürecinin 8’i resesyon ile sonuçlanmış. Ortalama olarak ilk faiz artırımının 3 yıl sonrasında ekonomi resesyona girmiş. En uzunu ise 84 ay sürmüş. Ancak daha kısa sürede girildiği de olmuş. 1980 Ağustos ayında başlayan faiz artırımları 11 ay sonra resesyon yaratmış. Zamanlama olarak ise CNBC anketine katılanların yüzde 68’ine göre resesyon 2023’ün ilk yarısında yaşanacak.