İşte 128 yıl önce kurulan belgesel devi National Geographic'in arşivinden “Görmediğimiz Türkiye” Anadolu’nun iç bölgelerinden yola çıkan bir kervan. Develer sırtlanmış bütün yükü. Aralarında bir iki de eşek. Tozlu yollar kat edilmiş. İzmir’in içinden geçip yüklerini boşaltacakları yere, muhtemelen limana doğru ilerliyorlar. Yıllardan 1924. Fotoğraf: Thomas Bleyler, Jr. Ankara’da bir duruşmayı gösteren ve 1943 tarihini taşıyan bu fotoğrafın arşiv kayıtlarına düşülmüş resimaltı notları şöyle: Mahkemede cinsiyetler konusunda genelde görülen düzen burada tersine çevrilmiş. Hakim ve savcı kadın. Kâtip ve mübaşir erkek. “Türkiye’de kadınlar 1926 yılı ve sonrasında uygulamaya konan özgürlükçü yasalar sayesinde önemli mesleklerde erkekleri büyük oranda geride bırakıyor.” Fotoğraf: George Pickow/ Three Lions, INC. Ankara’da, kaldırım kıyısında bir biracı. Cumhuriyet 10. yılını bir ay sonra kutlayacak. Yüzler gülüyor. Ve Eylül 1933’te National Geographic arşiv kayıtlarına giren bu fotoğrafın arkasına düşülen nota göre, Türkiye’de insanlar “aşırıya kaçmadan” içki içmeyi çok seviyor. Fotoğraf: Kurt ve Margot Lubinski BUZLU BOĞAZ Takvimler tam olarak 1 Mart 1929’u gösteriyor. Rumeli Hisarı onca yıldır gözlediği Boğaz’dan geçen buz kütlelerinin tanığı, bu defa. Anadolu Hisarı karşı kıyıda. Fotoğraf: Maynard Owen Williams Büyük gemiler açıkta bekliyor. Ve “mübadele” ile Yunanistan’a gidecek Samsunlu Rumlar sallarla onları götürecek gemiye taşınıyor. Yıl 1923... Fotoğraf: Frank America/ Near East Relief 29 OCAK 1923 “Mübadele”nin Anadolu’dan aldığı bir gemi dolusu insan, İstanbul Boğazı’ndan geçiyor. İnsanlar ayakta, denkleri yanlarında. Yolculuk Yunanistan’da son bulacak. FOTOĞRAF: FRANK AMERICA/ NEAR EAST RELIEF Çekim tarihi bilinmeyen bu fotoğrafta yürüyenler, Atatürk’ün davetlileri. “Kemal Paşa’nın yılda bir ülkenin önemli isimlerini kabul ettiği bir günde, ülkenin önde gelen din adamı bile Avrupa tarzı frak giyiyor” notu düşülmüş arşiv kayıtlarına. Ankara’da çekilmiş fotoğrafta askerler duruyor duvarın dibinde ve bir de araba. Diyanet İşleri’nin ilk başkanı Rıfat Börekçi’nin yardımcısı olan ve daha sonra da Diyanet İşleri Başkanlığı’nı üstlenen Ahmet Hamdi Akseki önde. En sağda protokol müdürü, arkada kordiplomatik. FOTOĞRAF: KURT VE MARGOT LUBİNSKİ 1933 yılı, Bursa yakınlarında bir köy. “Bu küçücük köy bile modern jimnastik hareketlerinden bihaber değil.” Fotoğrafçı, “Türkiye Cumhuriyeti din ve devlet işlerini birbirinden ayırmış olsa da” diyor, “eğitmen eksikliği nedeniyle köy imamı hem öğretmen hem de jimnastik hocası olmuş.” FOTOĞRAF: KURT VE MARGOT LUBİNSKİ Yıl 1929. Üçhisarlı damat almış eline düğün bayrağını. Gelin alayı tüm aile kalabalığıyla birlikte ilerliyor. Arkada gelinin köyü. FOTOĞRAF: MAYNARD OWEN WILLIAMS “Artık İstanbul itfaiyesi yaya değil” diyor fotoğrafçı 1928’de. “Modern itfaiye arabaları var.” Ve resimaltına düştüğü nota şöyle devam ediyor: “Ama fotoğraftaki bir itfaiye aracı değil. Belki caddeleri temizlemek için kullanılan bir su tankı. Belki de değil. Öğrenemedim.” Fotoğrafçının bütün bildiği aracın burada pompayla Haliç’ten su çektiği. Oysa ki gerçek şöyleydi: O zamanlarda bu araçlar her iki işe de yarar; yangın olunca yangına gider, normal zamanlarda caddeleri temizlerdi... FOTOĞRAF: MAYNARD OWEN WILLIAMS Dizi dizi yalılarıyla Bebek kıyıları. 1930 tarihiyle kayıtlara girmiş bu fotoğrafta, bugünün balıkçı lokantalarının yerinde o zamanlarda da yine balıkçılar var. Ama büyük farkla, boğazdan ağ dolusu balık çeken balıkçılar. Zaman, “nerede o eski günler” zamanı; akıntı burnu yalılarının önünde “yedek” denilen daracık kaldırımlar var. Yani fotoğrafta görüldüğü gibi insanların yedekleşe, imece usülü, akıntıya kapılan kayıkları ya da geceden denize attıkları balık ağlarını çektikleri minik rıhtımlar. FOTOĞRAF: MAYNARD OWEN WILLIAMS Ortada mikrofon. Bir yanda eğitmen, karşıda sporcular. Komutlar veriliyor ve anında yerine getiriliyor. Yıl 1944. Radyoda jimnastik saati... Fotoğraf: Maynard Owen Williams Soğukçeşme Sokağı ve Ayasofya İmareti kapısı (Gülhane) Fener-Balat Kağıthane Kağıthane Beykoz'da bir sokak Ayvansaray Üsküdar Pera Palas Oteli, 1897 Beyoğlu Osmanlı Bankası, 1891-1892 (Karaköy) Ayazağa Köyü'ndeki cami ve evler Karaköy Kasımpaşa Kışla Meydanı Şeyhli Köyü'nde kahvehane Kartal Şeyhli Köyü'nde kahvehane Kartal Ayazağa Köyü'nde inşa edilen cami-i şerifin ve mektebin ön tarafından görünüşü. Ayazağa Köyü Şeyhli Köyü yakınında Çam Çeşme, Kartal Beyazıt Meydanı Kahvehane Büyükhendek Sokağı ve Galata Kulesi Yüksekkaldırım, Karaköy Kağıthane Harası'nın girişi Kağıthane Harası havuzu Haydarpaşa Tren İstasyonu Göksu Selamlık resm-i alisi, Beşiktaş Yıldız (Hamidiye) Camii'nde Cuma Selamlığı, 1880-1893, Beşiktaş Yıldız Sarayı girişi 1880-1893, Beşiktaş Zırhlı Orhaniye Firkateyni mürettebatı, 1880-1893 Bahriye Taburu, 1880-1893 Yıldız Sarayı, 1900 Beşiktaş Yıldız Sarayı, 1900 Beşiktaş