1881-1898 yılları arasında, o zamanlar Mısır’ın bir eyaleti olan Sudan’da, kendini “Mehdi” ilan eden bir din liderinin ayaklanması yaşandı. Ayaklanmanın ekonomik nedeni, Sudan ve Habeşistan’dan Avrupa ve Amerika’ya gönderilen kölelerden elde edilen kazancın ele geçirilmesiydi. Ayaklanma ve bastırılması sırasında toplamda 5.5 milyon civarında insan öldü.
1879 yılında, Mısır ordusunun yabancı sömürgecilere karşı gerçekleştirilen ayaklanması İngilizler tarafından bastırıldı. İngilizler, yeterince pay alamadıkları kaçak köle ticaretinin kaldırılması yönünde baskı yapınca, köle ticaretiyle uğraşan Sudanlılar, Muhammed Ahmed’in etrafında toplanarak, merkezi hükümete karşı ayaklandılar.
Mehdi Ahmed Muhammed
Ahmed Muhammed, tasavvuf öğretisiyle yetişmiş bir Sudanlı idi. Müritleri, kendisinin “Mehdi” olduğunu, Allah ile haberleştiğini söylüyorlardı. Ahmed’in takipçilerine göre, İslami takvim 1882 ile 1883 yılları arasında 1000 yılını dolduracak ve bu yılları takiben de “kıyamet” kopacaktı. Mısır hükümeti, sözde Mehdi Ahmed Muhammed’in başına ödül koyup, yandaşları üzerine çeşitli askeri ve milis güçler gönderdiyse de bunlar başarılı olamadılar.
Mehdi taraftarları ve dervişler dinlerine sıkı sıkıya bağlıydılar ama köle ticaretine karşı değillerdi. “Mehdi” yönetimi, 8 milyon kişi olan Sudan nüfusunun 6.5 milyonunu köle olarak sattı. Sözde “Mehdi”, sert bir şeriat kanunu uyguladı. Çağdaş eğitim, sanayi ve hatta Osmanlı icadı sayılan “fes” yasaklandı. İlaç ve doktorların yasaklanmasının ardından, sözde “Mehdi” tifüs hastalığına yakalandı ve öldü.
Mehdi yerine halife
Mehdi hareketinin yeni lideri, sözde Mehdi’nin en yakın arkadaşı Abdullah oldu. Abdullah’a “Halife” unvanı verildi. Abdullah, “Mehdi” hareketine karşı çıkan ve köleliği engelleme olasılığı olan tüm halkı kılıçtan geçirdi. Sözde “Mehdi”ye bir mezar yaptırıp, Müslümanların Mekke’deki Kâbe yerine, bu mezarın “hac yeri” olarak tanımasını istedi.
İngilizler el koyuyor
1887 yılında sözde Mehdi taraftarları, bir Hıristiyan devleti olan Üthopya’yı işgal ettiler. Üthopya İmparatoru Johannes’in kafasını koparıp, başkentleri Omdurman’a getirdiler.
15 yıl boyunca Sudan’la ilgilenmeyen İngilizler, Fransızların Afrika’nın büyük bölümünü işgal edip Kuzey Nil’e doğru yaklaşmaları üzerine, Sudan’a müdahale etmeye karar verdi. 1898’de, 17 bin Mısırlı ve 8 bin İngiliz’den oluşan Sör Herbert Kitchener komutasındaki ordu, Mehdi taraftarlarına karşı harekete geçti ve Nisan ayındaki ilk çarpışmada 3 bin Mehdi taraftarı öldürüldü.
İngilizler bu savaşta dumdum kurşunları kullandıklarından, Mehdi taraftarlarının vücut parçaları etrafa dağıldı. İngilizler, yaralı dervişleri bile öldürdüler. Sudan halkı bu vahşeti hiçbir zaman unutmadı. Eylül ayına gelindiğinde, Mehdi taraftarları Omdurman’ın dışına püskürtülmüştü. Mehdi taraftarı dervişlerin tamamen yok edilmesi adına, İngilizler yeni icatları olan “maxim” makineli tüfeğini devreye soktular. 100 binlerce derviş öldürüldü. İngiliz kayıpları, Mehdi taraftarlarının kayıplarının iki yüzde biri mertebesindeydi.
İngilizler, Mehdi’nin mezarını hava uçurdular, kemiklerini Nil’e attılar ve kafatasını İngiltere’deki bir müzeye gönderdiler. Daha sonra, Kraliçe Victoria’nın emriyle Mehdi’nin diğer kalıntılarına dokunulmadı. Halife Abdullah kaçtı; ama Kasım 1899’da yakalanarak öldürüldü.
