Amerikan Merkez Bankası (FED) eski Başkanı Ben Bernanke, “Bir grup olarak sanayi ülkeleri, daha uzun vadede cari hesap fazlalarına sahip olmalı ve gelişmekte olan dünyaya borç vermelidir; bunun aksi söz konusu bile olmamalıdır.” diyor.
Gelişmiş ülkelerin işi, gelişmekte olan ülkeleri finansal olarak yolmaktır. Şu anda ülkemizde yapılan da budur. Bankalarımıza ya da Hazine’mize döviz üzerinden çok yüksek faizlerle borç verdiler; adına “eurobond” dediler. Sonra da, sattıkları bu bonoları, Türk bankalarında, Türk halkına satılmak üzere, üzerine kâr primlerini koyarak pazara sürdüler. Türk iş adamları, hem dövizde kalmak hem de döviz üzerinden yüksek faiz almak için bu bonoları satın aldılar.
Yabancı bankalar, koydukları parayı 10-30 gün içinde geri aldılar. Türk zenginler daha zenginleşme yolunu buldular. Türk ekonomi yöneticileri de iyi bir sınav! verdi. Her zaman bizim paramızla bize borç verirler. Genel kaide budur. İşi bilmek için çok tecrübe gerekiyor. Zaten, gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkelere kurdukları en büyük tezgah, işi bilenlerin iş başına getirilmemesine dayanır.
Tasarruf dengesizlikleri
Bir ülkenin ödemeler dengesi, söz konusu ülke ile dünyanın arasında tüm para işlemlerinin muhasebesidir. Bir ülke ihraç ettiğinden fazla ithal ediyorsa, ticaret dengesinde açık vardır. Bu açık, başka yollardan da telafi edilebilir. Örneğin, yabancı yatırımlar, sıcak para veya turizm gelirleri v.s. ile. En son çare olarak açık, Merkez Bankası rezervlerinin tüketilmesi ile karşılanır. İşte bizi, bu yola itmeye çalıştılar. Neyse ki, gecikmeden el açmayı öğrendik.
Ekonomi kitaplarının yazdığına göre, bir ülke ihraç ettiğinden fazlasını ithal ediyorsa, başka bir ülke ithal ettiğinden fazlasını ihraç ediyordur. Açığı olan ülke dengesizliğini fonlamak zorunda iken, fazlası olan ülkede bir tasarruf bolluğu yaratılmış sayılabilir. Fazlası olan ülkedeki tasarruflar, açığı olan ülke tarafından borç alarak alınır. Ama, yukarıdaki örnekte anlatmaya çalıştığım gibi, gelişmiş ülkeler, kendi tasarruflarını kullanmadan da gelişmekte olan ülkelere borç verebilirler. Yeter ki, gelişmekte olan ülkeler buna hazır olsunlar. Finans dilinde, bu işleme “keriz silkelemek” denilir.
Gelişmiş ekonomiler...
Ekonomistler, tasarruf bolluğunun altında yatan ticaret dengesizlikleri konusunda farklı görüşlere sahiptir. Bazılarına kalırsa, ABD ve diğer gelişmiş ülkelerdeki ticaret açığı sürdürülebilir nitelikte olup; her zaman yabancı tasarruflarla kolayca fonlanabilir. Ben de buna inananlardanım.
Kimileri ise, sermaye akışı bitecek olursa ABD ve diğer gelişmiş ülke ekonomilerinde sert bir iniş yaşanmasından endişeleniyor. Bu mesele, son yıllarda özellikle ABD ile Çin arasında politik bir konu halini aldı ve Trump yönetimi, Çin’in ticaret fazlasını sürdürmek için para birimini adil olmayan bir şekilde düşük tuttuğunu iddia etti. Brexit’deki sıkıntıların da temel kaynağı bu.
Zor oyunu bozar mı?
