Bugün, Türkiye’de yönetim sistemi değişiyor: Cumhuriyet rejimi içinde, parlamenter hükumet sistemi yerine başkanlık yönetim sistemi başlıyor. Bu sistemin, yasama, yürütme ve yargı erklerinin icracıları itibariyle birbirinden ayrılması ilkesine ne kadar uyumlu olduğu, eski Helen kent-devletlerinden bu yana demokrasi teorisinin ana konularından biridir. M.S. 622 yılında yapılan Medine Sözleşmesi’nin yorumları ile, İslam uygarlığında da aynı konu tartışılmaya başlanmıştır.
Demokratik bir yönetim için cumhuriyet, olmazsa olmaz bir rejim sayılıyorken 18-19’ncu yüzyıllardaki tartışmalarda parlamenter sistem, demokrasinin temel şartı olarak ileri sürüldü. İlerleyen zamanla demokrasinin şartı olarak ne rejim ne de sistem değil, güçler ayrılığının icrasında ayrı birimlerin oluşması anlayışı hâkim oldu; rejim ve hükumet sistemlerinin sadece ülkelerin gelenekleri ile ilgili bir etkinlik sağlama meselesi olduğu görüldü. Yani bir krallık da, bir parlamenter sistem de, sonuçta bir cumhuriyet ve bir başkanlık kadar demokratik olabilir.
Güçler ayrılığının demokratik yönetime garanti sağladığı tartışmasız kabul görse de, hala bazı yazarlar, düşünürler başkanlık sisteminin içinde mevcut yetkeci (otoriter) ve bütüncül (totaliter) ögeler yüzünden böyle bir garantiyi imkânsız görüyorlar. (Her iki görüşün ayrıntılı tartışması M.J.C. Vile’in “Constitutionalism and the Separation of Powers” adlı 1967 tarihli kitabında bulunabilir.) Bugün 44 ülkede başkanlık sistemi var; bu ülkelerin 19’unda başkan yetkiyi başbakan eliyle kullanıyor, 25’indeyse başbakan yok.
20’nci yüzyılın sonunda batı dünyası, özellikle ABD ve İngiltere’de yeni bir tartışma ortaya çıktı: ABD’de parlamentonun, İngiltere’de de başbakanın sisteme egemen olmaya başladığı, ABD’de başkanın parlamentonun esiri, İngiltere’deyse parlamentonun başbakanın otomatik onay mercii haline geldiği öne sürüldü. Bu iddianın sahipleri, bu iki ülkedeki çürümeyi, parlamentoların asli görevleri olan yasamayı bir kenara bırakıp, günlük yönetimle ilgilenmeyi siyasal açıdan daha kazançlı bulmalarıyla açıkladılar.
Ortaya iki kuram çıktı: Milletvekilleri kendi kısa dönemli çıkarlarını, ulusun uzun dönemli çıkarlarına üstün tutuyorlar ve çoğunluk yönetiminin çoğunluk diktası haline dönüşmesine engel olan bir kültür ya yok ya da zamanla yok oluyor.
Bu iki derdin de ilacı, sisteme ruhunu kazandıran partilerin milletvekili adaylarını seçimi kazanması garanti olan (dolayısıyla herkesten daha popülist, herkesten daha fazla halk dalkavukluğu yapan) kişilerden değil, yasamanın önemine inanan, yurtseverliği tartışmasız kişiler arasından belirlemesidir. Başkanlık sistemi, bizatihi, parti sistemlerini gevşeten, parlamentolarda parti tahakkümünü azaltan bir dinamizme sahiptir ve bu sayede yurtsever bir milletvekili, hizmet ederken daha geniş hareket imkanına sahiptir.
Bugün başlayan yeni sistemin ulusa ve ülkeye hayırlı olmasının ilk ve belki de tek şartı milletvekillerinin görev bilincine sahip olmasıdır.
