İstihdamın görünmeyen yüzü: Çocuk işçiler

Çocuk işçiler çalışma hayatının kanayan yarası. Devlet tarafından önlem alınmaya çalışılsa da maalesef önlemler yeterli olmuyor ve birçok çocuk okula gitmekten, fiziksel ve ruhsal gelişimlerini destekleyecek şekilde oyun oynamaktan uzak kalıyor. Çocukların korunması anayasal bir zorunluluk. Bu kapsamda İş Kanunumuz 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılmasını yasaklamış durumda. Bununla birlikte, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocukların bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin de okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilmesine imkân tanıyor. Bugünkü yazımda çocuk işçilerin çalıştırılma şartlarına değineceğim.

ANCAK HAFİF İŞLERDE ÇALIŞTIRILABİLİRLER

İş Kanunu’na göre, maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde, sanayiye ait işlerde ve gece dönemine rastlayan işlerde çocuk ve genç işçilerin çalıştırılması yasaktır. 15 yaşını tamamlamamış işçi çocuk işçi olarak sayılıyor. Çocuk işçilerin ancak hafif işlerde çalıştırılabileceği hüküm altına alınmış durumda. Hafif iş, yapısı ve niteliği açısından çocuğun gelişimine veya sağlık ve güvenliğine zararlı etki yaratmayan ve okula devamı engellemeyen iş olarak ifade edilebilir.

Çocuk işçiler, düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç, meyve, sebze, çiçek toplama işleri, kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri, esnaf ve sanatkârların yanında satış işleri, büro hizmetlerine yardımcı işler, gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç), fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler, satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri, kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç), spor tesislerinde yardımcı işler, çiçek satışı, düzenlenmesi işlerinde çalıştırılabilir.

14 YAŞINDAN KÜÇÜKLER VE SANATSAL FAALİYETLER

Ayrıca on dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.

ÇALIŞMA SÜRELERİ SINIRLANDIRILMIŞ DURUMDA

Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri, günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Diğer taraftan, çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma sürelerinin, 24 saatlik zaman diliminde, kesintisiz 14 saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanması gerekiyor. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri de ayrıca düzenleniyor. Eğitime devam eden, yani okula giden çocuklar, eğitim saatleri dışında olmak üzere en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat çalışabilirler. Ancak sanatsal işlerde çalıştırılan çocukların okula gitmedikleri dönemde çalışma saatleri günde 5 ve haftada 30 saatten fazla olamaz.

TATİL GÜNLERİNDE ÇALIŞTIRILAMAZLAR

Çocuk işçilere 2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde 30 dakika, 4 saatten 7.5 saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında 1 saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi de zorunlu. Hafta tatili izinleri de kesintisiz 40 saatten az olamaz. Çocuk işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar.

YILLIK İZİNLERİ 20 GÜNDEN DAHA AZ OLAMAZ

Çocuk işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresinin 20 günden az olmaması gerekir. Bununla beraber, çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri kesintisiz kullandırılmalıdır. Buna karşılık, yararına olan durumlarda, çocuk işçinin istemesi halinde yıllık ücretli izin süresi en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir. Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere, yıllık ücretli iznin okulun tatil olduğu dönemde verilmesi gerekir.

SAĞLIK GÖZETİMLERİ DETAYLI ŞEKİLDE YAPILMALI

Çocuk işçilerin işe giriş sağlık raporları ve periyodik sağlık raporları da işyeri hekimleri tarafından verilmektedir. İşyeri hekimlerinin çocuk işçilere yönelik sağlık gözetimlerinde özellikle hassas olmaları gerekmekte. Sağlık gözetimlerinde en ufak risk bile atlanmamalı çocuğun hayatını etkileyebilecek tüm riskler dikkate alınmalıdır. Öte yandan, çocuk ve genç işçi çalıştıran işverenin, söz konusu çocuk ve/veya genç işçilerin velilerine veya vasilerine, çalıştırılacakları işler, işi yaparken karşılaşabilecekleri riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi vermesi zorunludur.

YAZILI SÖZLEŞME ŞART

İşverenler çocuk işçinin velisi veya vasisiyle yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır. Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan veya yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işveren veya işveren vekilleri çocuk ve genç çalıştıramaz. Çocuk işçi çalıştırana 1853 Türk Lirası idari para cezası var. Ne yazık ki para cezası olayın ciddiyeti karşısında yetersiz kalıyor.