‘İCAT’ ÇIKARAN PARA KAZANIR
İş hayatının tartışmalı konularından biri de bir çalışanın buluş yapması durumunda işverenin bu buluşun bedelini ödeyip ödemeyeceği. Özellikle yüksek nitelikli işgücü tarafından yapılan ve işverenin kârlılık düzeyini doğrudan etkileyen buluşların bedelinin ödenmesi açısından işverenler ve çalışanlar karşı karşıya gelebiliyor.
İşte bu anlamda geçtiğimiz haftalarda Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren bir yönetmelik ile gerek buluşlar için çalışanlara ödenmesi gereken bedel, gerekse uyuşmazlık durumunda başvurulacak hukuki süreçlere ilişkin adımlar netlik kazanmış oldu. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından hazırlanarak 29 Eylül 2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren yönetmelik ile çalışanların buluşları konusunda bedel tarifesine ve uyuşmazlık halinde izlenecek tahkim usulüne ilişkin usul ve esaslar belirlendi.
İşverene yazılı bilgi
Yönetmelik gereğince, çalışan bir hizmet buluşu yaptığında, bu buluşunu yazılı olarak ve geciktirmeksizin işverene bildirmekle yükümlü. Bu bildirimin, işveren tarafından belirlenen birim yetkilisine ya da böyle bir yetkilendirme yapılmamışsa buluşu yapan çalışanın birim yetkilisine varsa işveren tarafından bildirimin yapılmasına ilişkin belirlenmiş usul ve esaslara göre yapılması gerekiyor. Bununla birlikte, buluş birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse bu bildirim birlikte yapılabilecek.
Buna karşılık, işverenin de bu bildirimi kaydetmesi ve bildirimin kendisine ulaştığı tarihi, bildirimde bulunan kişi veya kişilere gecikmeksizin ve yazılı olarak geri bildirimde bulunması kuralı getirilmiş.
Yönetmeliğe göre, buluş yapan çalışanın, teknik problemi, çözümünü ve hizmet buluşunu nasıl gerçekleştirdiğini bildiriminde açıklaması zorunlu tutulmuş. Ayrıca, buluşun daha iyi açıklanması açısından gerekli diğer bilgi ve belgeleri de vermesi gerekiyor. Çalışan, bildiriminde, kendisine işiyle ilgili olarak verilen yazılı ve sözlü talimatları, yararlanmış olduğu işletme deneyim ve çalışmalarını, varsa buluşun gerçekleşmesinde katkısı olan diğer çalışanları, bu çalışanların katkılarının türünü ve kapsamını ve ayrıca kendisinin ve diğer çalışanların buluştaki katkı paylarını belirtmek zorunda.
Ya bildirim olmazsa...
Diğer taraftan, çalışanın belirtildiği şekilde bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle işveren aleyhine doğan zararlardan sorumluluğu bulunuyor. Bu anlamda, işverene bildirimde bulunulmaksızın hizmet buluşuna ilişkin patent başvurusu yapılması veya patent alınması halinde, patent başvurusu sahibine veya patent sahibine karşı dava açılabilecek.
Taraflar anlaşamazsa tahkime gidilecek
Tarafların anlaşamamaları halinde uyuşmazlık tahkim yoluyla çözümlenecek. Buna göre, çalışan ve işverenin, Yönetmelik hükümlerine göre ödenecek bedelin miktarı ve ödenme şekli üzerinde, işveren hizmet buluşu üzerinde tam hak talebinde bulunmuşsa patent veya faydalı model verildiği tarihten, kısmi hak talebinde bulunmuşsa işverenin buluştan yararlanmaya başladığı tarihten itibaren iki ay içinde anlaşamamaları halinde uyuşmazlık, yönetmelikteki hesaplamalar kapsamında tahkim yoluyla çözümlenecek.
Tahkime ilişkin olarak yazılı şekilde tahkim sözleşmesi bulunma şartı aranmaksızın Hukuk Muhakemeleri Kanununun tahkime ilişkin hükümleri uygulanacak. Bununla beraber, yabancılık unsuru taşıyan ihtilaflarda ise Milletlerarası Tahkim Kanunu dikkate alınacak.
Taraflar tahkimden önce uyuşmazlığı Arabuluculuk Kanunu kapsamında da çözebilecekler.
Bedeli nasıl belirlenecek?
Yönetmelikte, bedelin belirlenmesinde; l Hizmet buluşunun ekonomik değeri,
l Çalışanın işletmedeki görevi, l İşletmenin hizmet buluşunun gerçekleştirilmesindeki katkısı dikkate alınacağı belirtilmiş.
Bedelin miktarı, buluştan elde edilen kazanç ile yönetmelikte yer verildiği üzere buluşun ait olduğu gruplar esas alınarak ve verilen katsayılar çarpılarak bulunacak. Bu anlamda, çalışanın hakkının verilmesi açısından objektif kriterlerin esas alındığını söylemek mümkün. Diğer taraftan, buluştan elde edilen kazancın, asgari ücretin net miktarının 150 bin katını aşan miktarı için işverenin bedel ödeme zorunluluğu bulunmuyor.
Hizmet buluşunun birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmiş olması durumunda, bedel ve bedelin ödeme şekli, yukarıda belirtilen esaslar doğrultusunda her bir çalışan için ayrı ayrı belirlenecek.
Nasıl ödenecek?
Aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa, bedel işletmenin buluştan elde ettiği kazancın muhasebeleştirildiği dönemdeki net asgari ücret miktarının katlarına denk gelen katsayılar dikkate alınarak hesaplanacak ve yıllık dönemler halinde ödenecek.
Buluşun birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmiş olması halinde, her bir çalışan için ödenecek bedel, çalışanın kendi buluş grubuna göre verilen katsayılara göre hesaplanan bedel miktarı ile çalışanın kendi katkı payı çarpılarak bulunacak.
Bedelin hesaplanmasında esas alınan süre, kural olarak patent hakkının sona ermesiyle son bulacak. Patentin hükümsüzlüğünün ileri sürülmesi halinde, işverenin bedel ödeme yükümlülüğü, yargı merciinin patentin hükümsüzlüğüne ilişkin kesinleşmiş kararına kadar devam edecek. Ancak patent hakkının ekonomik etkisi işverenin bedel ödeme yükümlülüğünü kaldıracak ölçüde kaybolmuşsa çalışan bedel talebinde bulunamayacak.
