İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması iş yerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin alınması kadar işçilerin dikkatli bir şekilde iş yapmalarına da bağlıdır. İşçilerin dikkatli bir şekilde iş yapmaları ise ancak yeterli düzeyde dinlenmeleri halinde mümkün olmaktadır. Bu ihtiyaç doğrultusunda dinlenme hakkı bir anayasal hak olarak Anayasa’da düzenlenmiştir. Bu hakkın kullanımı ise başta İş Kanunu olmak üzere birçok kanunda ayrı ayrı detaylandırılmıştır. Dinlenme hakkı çalışanın günlük ara dinlenmesinden yıllık ücretli izne kadar birçok dinlenme süresini kapsamaktadır. Fakat bu dinlenme sürelerinden bir tanesi var ki iş sağlığı ve güvenliği ihtiyacını aşmakta, çalışanın ailesi ve sosyal çevresiyle vakit geçirmesinin tek kaynağı olmaktadır. Hafta tatili işçilere yedi günlük zaman dilimi içinde en az yirmi dört saat dinlenme imkânı tanıyan tatil türüdür. Bu şekilde işçilere dinlenme imkânı tanındığı gibi, ailesiyle vakit geçirme imkânı da tanınmaktadır.
ÖNCEKİ GÜNLERDE ÇALIŞILMIŞ OLMALI
Hafta tatili İş Kanunu’nda düzenlenmiştir. Buna göre, işçiler tatil gününden önceki işgünlerinde çalışmış olmaları koşuluyla yedi günlük zaman dilimi içinde en az yirmi dört saat dinlendirilmek zorundadır. Bu noktada önemli olan işçinin daha önceki günlerde çalışmış olması veya daha önceki günlerin İş Kanunu uyarınca çalışılmış gibi sayılan günlerden olmasıdır. Eğer bir hafta içinde hafta tatilinden önceki günler çalışılmamışsa ve çalışılmış gibi değerlendirilen günlerden de değilse işçi hafta tatiline hak kazanamayacaktır. Çalışılmış gibi değerlendirilen süreler Kanun’un 63. maddesinde sayılmıştır. Bunlar işçinin çalışmadığı halde çalışma süresinden sayılan süreler, yasadan veya sözleşmeden doğan tatil günleri, bir haftalık süre içinde kalmak kaydıyla işveren tarafından verilen diğer izinler ve rapor süreleridir.
İKİ HAFTA TATİLİ ARASINDA EN FAZLA 6 GÜN OLMALI
İş Kanunu esnekleşme kapsamında hafta tatilinin pazar gününden başka bir günde kullandırılmasına imkân tanıyan düzenleme getirmiştir. Bu doğrultuda işveren hafta tatilini haftanın diğer günlerinde de kullandırabilecektir. Özellikle hafta sonu işlerin yoğun olduğu sektörlerde hafta tatili hafta içindeki bir günde kullandırılabilecektir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus, iki hafta tatili arasında en fazla altı gün olmasıdır. Kanun yedi günlük bir zaman diliminde en az yirmi dört saat dinlenmeyi aradığından, iki hafta tatili arasında yedi veya daha uzun bir sürenin olması, hafta tatilinin kullandırılmadığı anlamına gelecektir. Bu konuyla bağlantılı bir Yargıtay kararında, çalışana hafta tatili karşılığında ilerleyen günlerde izin verilmesinin hafta tatilinin kullandırıldığı anlamına gelmeyeceği açıkça vurgulanmıştır.
İŞÇİNİN ONAYINA TABİ DEĞİL
İşçilerin hafta tatilinde çalışmayı kabul ettiklerine dair onaylar gerek iş sözleşmeleriyle gerekse diğer iç hukuk kaynaklarıyla zaman zaman işverenlerce alınmaktadır. Fakat dinlenme hakkı işçinin onayıyla dahi vazgeçemeyeceği bir hak olup, işverenin bu yönde aldığı onaylar geçerlilik taşımamaktadır. Dolayısıyla, işçinin onay vermiş olması hafta tatilinin kullandırılmaması için bir gerekçe olmayacaktır.
İŞVERENE CEZASI VAR
Hafta tatilinde çalışılması halinde işverene çalışma sürelerine uymaması nedeniyle 1853 TL idari para cezası uygulanabilecektir. İşçi sırf hafta tatilinin kullandırılmamasını gerekçe göstererek iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilecek ve kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Yargıtay da hafta tatilinde çalıştırılmanın hukuka aykırı olduğunu belirtmekle birlikte, bu güne ait çalışmanın ücretinin ayrıca ödenmesi gerektiğine hükmetmektedir. Hatta takip eden haftada izin kullandırılmış olsa bile hafta tatili ücretinin ödenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Hafta tatilinde yapılan çalışmanın ücretini doğrudan fazla çalışma olarak kabul etmekte, işçi hafta tatilinde bir saat dahi çalışmış olsa da tam gün çalışmış gibi hesaba katılmaktadır. Fazla çalışma ücretinin ücrete dâhil olduğu çalışanlar açısından da hafta tatilinde çalışma halindeki ücretin ayrı şekilde hesaplanarak ödenmesi aranmakta, hafta tatilindeki çalışmanın ücretinin temel ücretin içinde ödendiği iddia edilememektedir. Bu nedenle, hafta tatilinde çalışan işçiye işlem hukuka aykırı olsa da ücretinin ayrıca hesaplanarak ödenmesi gerekmektedir.
TATİLDE OLSA DA ÜCRET ÖDENİR
İşçinin hafta tatilinde dinlendirilmesi ve çalışmaksızın ücrete hak kazanması gerekmektedir. Bu nedenle, hafta tatilinde çalışmayan işçiye çalışmaksızın ücret ödenmesi zorunludur. Hafta tatili ücreti işçinin çıplak bir günlük ücretidir. İşçi saat ücretiyle çalışıyorsa hafta tatili ücreti işçinin 7.5 saatlik ücreti kadardır. Fakat işçinin ücreti aylık maktu bir tutar olarak belirlenmişse, işçinin hafta tatili ücreti bu ücretin içinde yer aldığından ayrıca hesaplanarak işçiye ödenmemektedir. İşçinin raporlu olması halinde hafta tatili ücreti Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenmektedir.
DENKLEŞTİRMEDE HAFTA TATİLİ DENKLEŞTİRİLEMEZ
İş yerinde denkleştirme uygulaması mevcutsa hafta tatilinin yoğunlaştırılmış iş haftalarından sonra diğer haftalarda kullandırılması yoluyla denkleştirilmesi mümkün değildir. Denkleştirme halinde hafta tatili kullandırılmadan çalışan işçiye hafta tatili için doğrudan fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir.
