Grev ve lokavt hakkında her şey

İşçi ve işverenin toplu pazarlık süreci çoğu zaman anlaşmayla sonuçlanmıyor, kanuni haklar kullanılınca anlaşma sağlanıyor. Bugünkü yazımızda grev ve lokavt hakkını inceleyelim...

İşçilerin sosyal ve ekonomik hak ve çıkarlarını düzenlemek ve geliştirmek için imzalanan sözleşmelere toplu iş sözleşmesi denilmektedir. Toplu iş sözleşmesinin iki boyutu bulunmaktadır. Bunlardan biri mevcut hakları detaylandırmak, korunması amacıyla mevzuatta öngörülmeyen düzenlemeler getirmektir.

Diğeri ise mevzuatın tanımadığı menfaatleri bir sözleşme ile taraflara tanıyarak hak haline getirmektedir. Bu nedenle işçiler açısından yeni haklar yaratılmasının en etkili aracı toplu iş sözleşmeleridir. Toplu iş sözleşmesi imzalanması ise öncelikle sendikal örgütlenmeyi sağlamakla akabinde sendikanın toplu pazarlık sürecini doğru şekilde yürütmesiyle mümkündür. 

Toplu pazarlık süreci çoğu zaman doğrudan anlaşmaya gitmemekte, işçi ve işveren tarafının kanunen düzenlenmiş bazı süreçlerden geçmesi ve hatta birbirlerini zorlayacak kanuni haklarını kullanmalarıyla anlaşma noktasına gelmektedir. İşçi ve işveren tarafının birbirlerini zorlayacak hakları ise grev ve lokavt haklarıdır.

Toplu pazarlık sürecine dikkat

Çalışanların grev hakkı toplu pazarlık sürecinde işverenin özellikle ekonomik yönden zorlanarak anlaşmaya ikna edilebilmesinin temel aracı olmaktadır.

Grev işçilerin topluca çalışmamak suretiyle işyerinde faaliyeti durdurmaları veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmaları amacıyla, aralarında anlaşarak veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği karara uyarak işi bırakmalarıdır. İşyerinde her istenilen zamanda grev yapılması bizim hukuk sistemimiz tarafından kabul edilmemektedir.

Hukuk sistemimiz ancak toplu pazarlıkta belirli yolların tüketilmesinden sonra grev hakkının kullanılmasını kabul etmekte, bu yollar tüketilmeden yapılan grevi kanun dışı grev saymaktadır.

Kanun dışı grevin sonuçları ağır olup, işçilerin tazminatsız işten çıkarılmasına sebep olabilir.

Hangi işlerde grev yapılamaz?

Bazı iş ve işyerlerinde grev yapılması yasaklanmıştır. Can ve mal kurtarma işlerinde; cenaze işlerinde ve mezarlıklarda; şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğalgazdan başlayan petrokimya işlerinde; Millî Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen işyerlerinde; kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve hastanelerde grev yapılamaz. Bu iş ve işyerlerinde grev kanun dışı kabul edilir.

Karar almak için arabuluculuk süreci tamamlanmış olmalı...

Grev kararı ancak toplu görüşmelerin arabulucuya rağmen uyuşmazlıkla sonuçlanması halinde alınabilir. Grev kararı uyuşmazlık tutanağının tebliği tarihinden itibaren altmış gün içinde alınmalıdır. Yine aynı süre içinde altı iş günü önceden işverene bildirilerek uygulanmaya başlanmalıdır. Toplu görüşmelerde henüz uyuşmazlık doğmadan ve arabuluculuk aşaması anlaşmazlıkla sonuçlanmadan yapılacak grev kanun dışı grev oluşturacaktır.

İşçiler greve katılıp katılmamakta özgürdür

İşçiler greve katılıp katılmamakta serbest. Kimse greve katılmaya ve katıldığı grevi sürdürmeye zorlanamaz. Fakat greve katılan işçiler işyerinden ayrılmak zorundadır.

Grevin yıkıcı bir hak olduğunu öngören kanun koyucu grev yapmak istemeyen işçilerin belirli bir çoğunluğa ulaşması halinde grev yapmayı engelleyebileceklerine hükmetmiştir. Grev oylaması denilen bu hakka göre; grev kararının işyerinde ilan edildiği tarihte o işyerinde çalışan işçilerin en az dörtte birinin ilan tarihinden itibaren altı iş günü içinde işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yazılı başvurarak oylama yapılmasını ister ve oylamaya katılan işçilerin yarıdan fazlası greve hayır derse artık grev yapılamayacaktır.

Karşı hak olarak lokavt nedir?

Lokavt, İngilizce kökenli bir terim olarak, kapı dışarı etme anlamına gelmektedir. İşçilerin işi bırakmalarına karşılık işverenin işi tamamen durdurarak, işçileri tamamen işten uzaklaştırmasına verilen addır. İşveren sendika üyesi ise, işveren adına bu hakkı kullanacak olan işveren sendikasıdır. Grevde çalışmak isteyen işçiler çalışmaya devam ederken, lokavtta çalışmak isteyenler de dahil bütün işçilerin işten uzaklaştırılması gerekmektedir.

Lokavt hakkı grev kararına bağlı bir haktır. Bunun anlamı ortada bir grev kararı olmadan lokavt hakkının kullanılamayacağıdır. Ancak işçi sendikası bir grev kararı aldı ise işveren lokavta başvurabilecektir.

60 gün içinde ilan edilmeli

Lokavt kararı, işçi sendikasının grev kararının tebliğinden itibaren altmış gün içinde alınmalı, işveren veya sendikası tarafından işyerinde derhal ilan edilmeli, aynı altmış gün içinde en az altı iş günü önceden haber vermek şartıyla uygulanmasına başlanmalıdır. Daha önce grev yasaklarında belirtilen iş ve işyerlerinde lokavt yapılması da yasaklanmıştır. Kanun dışı lokavtın sonuçları da ağır olup, işçiler haklı nedenle tazminatlarını alarak işten ayrılabilecekler, kanundışı lokavta karar verenler tazminat ödemek zorunda kalabilecek ve sorumlular hakkında cezai işleme dahi sebep olabilecektir.