ENGELLi VE MALULLER NASIL EMEKLi OLACAK?
Engellilerin topluma entegrasyonu için istihdam kotaları var. Ama işverenler yükümlülüklerine tam uymuyor. Bu nedenle engellilere farklı emeklilik koşulları uygulanıyor. Çalışırken malul duruma düşenler için de malullük aylığı var. Ancak ikisi sık sık karıştırılıyor...
Engellilerin istihdam edilmeleri, topluma entegrasyonları açısından çok önemlidir. Bu çerçevede uygulanan istihdam kotaları ve teşvikler engellilerin istihdam edilmelerini kolaylaştırmak amacındadır. Ancak bütün bu teşviklere rağmen, işverenlerin engelli istihdam etme yükümlülüklerine tam anlamıyla uymadıkları görülmektedir. Bu zorluklar nedeniyle engellilere farklı emeklilik koşulları uygulanmaktadır. Yani bu konuda pozitif ayrımcılık söz konusudur. Diğer yandan çalışırken malul duruma düşenler için de, kamuoyunda malulen emeklilik olarak bilinen, malullük aylığı bağlanması hakkı bulunmaktadır. Bu iki konu çoğu kez birbirine karıştırılmaktadır.
Engelli ne demek?
Engelli emekliliği, vergi indiriminden yararlanma durumuna göre belirleniyor. Yani engellilik durumunun sağlık kurulu raporu ile tespit edilmesi, engellilere hem vergi avantajı sağlamakta, hem de erken emeklilik hakkı tanımakta. Vergi indiriminden yararlanmak ve engelli emekliliği koşullarıyla emekli olabilmek için, Vergi Dairesi veya Mal Müdürlüklerine başvurulması gerekmektedir. Bu başvuru sonrasında “Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması Ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğe” göre ilgili kişiler sağlık kuruluşlarına sevk edilerek çalışma gücündeki kayıp oranı belirlenmektedir.
Engellinin emekliliği ilk kez sigortalı olduğu tarihe göre
Engellilerin emeklilik koşulları 3 kez ciddi anlamda değiştiği için engellinin emeklilik koşulları ilk kez sigortalı olduğu tarihe göre farklı olmaktadır. 06.08.2003 tarihinden önce sigortalı olmuş ve engelli raporu almış bütün kişiler, engellilik oranı fark etmeksizin 15 yıl sigortalılık ve 3.600 gün primle emekli olabilmektedir. Diğer yandan bu tarih ve sonrasında ilk kez sigortalı olan engellilerin emeklilik koşulları engellilik derecesine göre belirlenmektedir. İlk kez 06.08.2003 ve sonrasında sigortalı olmuş engellilerden;
- 1. derece engelli olanlar 15 yıl sigortalılık ve 3.600 gün prim ödeme,
- 2. derece engelli olanlar 18 yıl sigortalılık ve 4.000 gün prim ödeme,
- 3. derece engelli olanlar ise 20 yıl sigortalılık ve 4.400 gün prim ödeme koşuluyla emekli olabilmektedir. 06.08.2003 tarihinden sonra, II. ve III. derece engelliler emekli olabilmeleri için kademeli geçiş sonrası belirlenen şartları yerine getirmeli.
2008 SONRASI ŞARTLAR DEĞİŞTİ
1 Ekim 2008 sonrasında engelli emekliliğinde yeniden değişikliğe gidildi. İlk kez 1 Ekim 2008 ve sonras sigortalı olan engelliler için emeklilik koşulları farklılaştı. 1 Ekim 2008 sonrası engellilik sınıflandırma oranları da değişti. Engellilik oranları 1 Ekim 2008 öncesi %40-60, %60-80 ve %80 üzeri olarak sınıflandırılırken, bu tarihten sonra %40-49, %50-59 ve %60 üzeri oldu. Diğer yandan 1 Ekim 2008 sonrası bütün emekliler için kademeli geçişle emeklilik koşulları yükseltildi. Yani 06.08.2003’teki gibi yalnızca II. ve III. derece engelliler için değil, bütün engelliler için emeklilik koşulları zorlaştırıldı.
Malullük ne demek?
İş kazası veya meslek hastalığıyla meslekte kazanma gücünün veya başka bir sebeple çalışma gücünün en az yüzde 60’ını kaybeden kişi malul sayılır. Ancak malullüğe sebep olan rahatsızlığın sigortalılık sonrası gerçekleşmesi gerekir. Malul sayılmak için çalışma gücünün kaybı yanında, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartı var. Dolayısıyla malulen emeklilikte engelli emekliliğine göre daha zor şartlar söz konusu.
Bir kişi malul sayılabilmesi için en az 1.800 gün prim ödemiş olmalı. Eğer 1.800 gün prim ödemesi var ise SGK kişiyi rapor alması için sağlık kuruluşuna sevk etmekte ve raporun sonucu beklenmektedir. Sağlık kuruluşundan gelen raporda çalışma gücü kaybı yanında kişinin başka birisinin sürekli bakımına muhtaç olduğu da tespit edilirse başka bir koşul aranmaksızın malullük aylığı bağlanmakta.
Fakat gelen raporda böyle bir ibare yoksa ve çalışma gücü kaybının en az yüzde 60 olduğu tespit edilmişse, bu kez 10 yıldır sigortalı olma şartına bakılmaktadır. Malul sayılan kişi eğer en az 10 yıldır sigortalıysa malullük aylığına hak kazanmaktadır.
Diğer yandan malul sayılan kişi, eğer 4/b’li yani eski adıyla Bağ-Kur’luysa malullük aylığı bağlanması için SGK’ya borcu olmaması şartı da aranmaktadır. Ayrıca malul sayılmak için SGK’ya başvuru yapan fakat 1.800 gün primi olmayan kişiler askerlik, doğum veya yurtdışı borçlanması ile 1.800 gün prim ödeme şartını yerine getirebilmektedirler.
Engelli ve malul farklı
Malullük aylığı ve engelli emekliliği bu nedenlerle farklı şartlara tabidir. Engelli sayılmak için çalışma gücünün en az yüzde 40 kaybedilmesi yeterli. Çalışma gücünü en az yüzde 40 kaybetmiş engellinin ilk kez sigortalı olduğu tarihe göre emeklilik koşulları belirlenmektedir. Malulen emekli olabilmek için ise çalışma gücünün en az yüzde 60 oranında kaybedilmesi ve ayrıca prim ödeme ve sigortalılık şartlarının da yerine getirilmesi söz konusudur. Malullük için malullüğe konu rahatsızlığın sigortalılık sonrası gerçekleşmiş olması da şarttır.
