Yıllık ücretli izin çalışanların dinlenmesi için olmazsa olmaz bir hak. Bununla birlikte işyerlerinin büyük bir bölümünde yıllık izinlerin biriktiği görülüyor. Biriken yıllık izinler her ne kadar çalışanlarda işten ayrılmaları halinde ödenecek bir ek tazminat algısı yaratsa da hukuka aykırı bir uygulamadır. Esas olan yıllık iznin hak edildiği yıl içerisinde kullandırılmasıdır. Burada amaçlanan çalışanın yıllık olarak dinlendirilmesi ve iş sağlığı bakımından düzgün şekilde çalışabilir hale gelmesidir.
İşten ayrılan biriken izin parası alabilir
Çalışanlar çoğu zaman, “İzin kullanmayayım işveren bana iznin parasını versin” diyebiliyorlar. İşverenlerse biriken yıllık izinlerin ilerde maliyeti daha da artıracağını düşünerek, biriken yıllık izinlerin parasını aralıklarla ödeyerek o dönemi tasfiye etmek isteyebiliyorlar. Ne var ki bu mümkün değil, yıllık iznin muhakkak boş zaman olarak kullanılması gerekiyor. Çalışanlar bu haktan kendi istekleriyle bile vazgeçemezler. Ancak iş sözleşmesi sona ermişse, işte o zaman işçiler kullanılmadıkları izinlerinin paraya çevrilmesini isteyebilirler. İşten ayrıldıkları tarihteki brüt ücret üzerinden kullanılmamış yıllık izinlerini para olarak alabilirler.
Yıllık izin kıdemi yanmaz
Yargıtay bazı kararlarında yıllık izin süresinin hesabında, daha önce ihbar ve kıdem tazminatı ile yıllık ücretli izin parası ödenerek tasfiye edilen sürelerin dikkate alınmayacağına hükmetmiştir.
Bunun anlamı örneğin çalışan bir işyerinde altı tam yıl çalıştıktan sonra iş değişikliği nedeniyle işten ayrılmış ve ayrılırken izin ücreti ödendiyse tekrar eski işine dönerse yıllık izin hakkının sıfırdan başlayacağıdır. Fakat Yargıtay birçok kararında işçinin aralıklı olarak aynı işverene ait işyerinde çalışması halinde önceki dönemin izin ücreti ödenerek feshedilmiş olması halinde, izin yönünden sürelerin yine de birleştirileceğine hükmetmektedir. Bu da tekrar işe dönen kişinin uzun süreler üzerinden yıllık izne hak kazanmasını sağlayacaktır.
Başka işte çalışılamaz
Yıllık izin alan işçi izin süresince başka bir işte de çalışamaz. Eğer çalışmaya ihtiyacı olsa bile bu dönemde sigortalı veya kayıt dışı başka bir işverende başka bir işyerinde çalışan işçi asıl işvereni bu durumu fark ettiğinde, hem işinden olabilir hem de işvereni ödediği izin ücretini geri isteyebilir.
İşverenler haklarını kötüye kullanmamalı
Yıllık ücretli izin konusunda işçilerin işyerleriyle anlaşmazlık yaşadığı bir konu da izinlerin ne zaman kullanılacağı konusudur. Yıllık iznin kullanılacağı tarih konusunda karar verme yetkisi işverenlere aittir. Yönetim hakkı kapsamında son söz işverenindir. Yıllık izinlerin planlanmasını işveren yapar, çalışanın itiraz etmesi sonucu değiştirmez. Konuyu bu şekilde bilmeyen çalışanlar işverenleriyle anlaşmazlık yaşayabiliyor, ileri durumlarda işlerinden bile olabiliyorlar. Hem de tazminatlarını almadan. Fakat işverenin bu şekilde yıllık iznin kullandırılacağı tarihi belirleme yetkisi bulunsa bile bu hakkın da her hak gibi kötüye kullanılmaması gerekmektedir. Örneğin işverenin çoğu çalışana, çalışanların istediği zamanda izin kullandırmasına rağmen, işten ayrılmasını istediği çalışanı yıldırmak amacıyla iznini sürekli farklı zamanlarda kullandırması hakkın kötüye kullanılması olarak kabul edilebilecektir.
Yıllık izin süreleri sözleşme ile artırılabilir
Yıllık ücretli izin sürelerinin alt sınırı İş Kanunu’nda belirlenmiştir. Hüküm nisbi emredici yani işçi lehine değiştirilebilir bir hükümdür. İş Kanunumuza göre; bir yıldan beş yıla kadar çalışmış işçiye 14 günden, beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışmış işçiye 20 günden, on beş yıl ve daha fazla çalışmış işçiye 26 günden az izin verilemez.
Fakat daha çok izin verilebilir. Bu yönde iş sözleşmelerinde düzenleme yapılabilir. Kanunda belirlenen izin sürelerini kullanabilmenin temel koşulu o işyerinde en az bir yıldır çalışıyor olmaktır.
Aynı şekilde iş sözleşmeleri ile çalışanlara bir yılı doldurmadan da izin kullanma hakkı tanınabilir. Bazen de işverenler bir yılını doldurmayan çalışanlarına da avans izin kullandırabilmektedir. Bu ise iş sözleşmesinde düzenlenen durumdan farklı olarak tamamen işverenin inisiyatifinde olan bir konudur.
Bir parçası 10 günden az olabilir mi?
İzin süresi bir parçası on günden az olmamak kaydıyla istenildiği kadar bölünebilir. 20 gün izni olan bir çalışan 10 gün iznini bir bütün olarak kullandıktan sonra geri kalanını 10 parçada kullanabilir. Bir parçasının on günden az olmaması kuralı çoğu zaman kağıt üstünde kalıyor. İşverenler çok daha az parçalar halinde kullandırabiliyor. Fakat bu durumda işverenler bütün izni kullandırmış bulunsa da, yıllık izin hakkının kullandırdıkları en büyük parçanın on güne tamamlanarak tekrar hesaplanması riski bulunuyor.
Yıllık izin ücreti peşin ödenir
Yıllık izne ayrılacak çalışanlara, yıllık izin süresine ait ücretlerinin izne ayrılmadan önce peşin olarak ödenmesi gerekiyor.
Son olarak yıllık iznini işyerinin bulunduğu il dışında geçirecek olan işçilere, bunu belgelemeleri halinde işverenin 4 güne kadar ücretsiz izin vermesi gerekiyor. İşveren bu şekilde bir ücretsiz izin talebinde işçiden bu durumu belgelemesini isteyebilir.
