Troya savaşı sürüyor!

Kaçak Eserlerin İadesini Sağlama ve Kültür Varlıklarını Koruma Tedbirlerini Araştırma Komisyonu’nun hazırladığı “Kaçak Eserlerin Araştırılması Raporu”nda Türkiye, Rusya ve Almanya arasında paha biçilemeyen tarihi Troya hazinesi için büyük mücadele yaşandığı ortaya çıktı. Rapora göre Osmanlı İmparatorluğu topraklarından yasa dışı yollarla eser kaçakçılığı yapan ilk kişi olarak bilinen Heinrich Schliemann’a öncelikle Çanakkale Hisarlık’ta kazı ve daha sonra Troas’ta araştırma yapmak üzere ferman ile izin verildi. Schliemanni 1868’den itibaren kazı ve araştırmalarına başladı.

Atina’ya kaçırdı

Schliemann, 1873’te altın, gümüş ve elektrondan mamül takı, kap, bakır ve tunçtan üretilmiş silah ve aletlerden oluşan 155 parçalık bir hazine bularak, gizlice Atina’ya gönderdi. Bu hazine daha sonra İngiltere’de sergilendi. Ardından Berlin Müzesi’ne devredildi.

Schliemann’ın hazineyi kaçırmasından sonra kendisine Bâbıâli tarafından bir dava açıldı. Bu dava sonucunda 10.000 frank

ceza ödemeye mahkum edilen Schliemann, nisan 1875’te Maarif Nazırlığı’na başkentteki Müze-i Hümayun’da kullanılmak
üzere 50.000 frank yolladı.

1990’da öğrenildi

Troya eserlerinin bir kısmının (ziynet esyası, troya tipi kaplar v.b.) savaş ganimeti olarak Rusya’ya kaçırıldığı ve bu eserlerin Moskova-Pushkin ve St.Petersburg Hermitage Müzelerinde olduğu 1990 yılında öğrenildi.

Almanya ile SSCB arasında imzalanan Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşması’nın on altıncı maddesi kapsamında “yasal takipçi” sıfatıyla taraf olduğumuz bildirildi, 28 Mayıs 1991’de ön girişimde bulunularak Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı’na bir nota verildi. Dresden’de Rus-Alman Komisyonu’nun yaptığı toplantıda Troya eserlerinin Almanya’ya iadesini öngören bir protokol imzalandığı öğrenildi. Bu görüşmelere Türkiye Cumhuriyeti’nin de katılması amacıyla bir nota verildi.

Rusya Federasyonu Parlamentosu bir kanunla kültür hazinelerini kendi malları olarak kabul etti. Bu kanun Boris Yeltsin tarafından 2 defa veto edildi, 3. kez parlamentodan geçti. Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açıldı. Rusya Anayasa Mahkemesi’nin verdiği kararla her ne kadar eserler savaş ganimeti olarak kabul edilmiş olsa da, en azından talep edilebilmesinin önü Rus iç hukuku açısından açıldı.

Raporda şöyle denildi: “Almanya’nın da bu eserlerin kendisine iade edilmesini talep ettiği bilinmekte. Bu noktada, bu eserler hakkında diğer iade taleplerimizde olduğu gibi, devlet malı oldukları ve bu yüzden yasadışı olarak ihraç edilmiş oldukları argümanını ortaya sürmek ihtimali bulunmamakta. Bu eserlerin iadesi ancak, Rusya ile kurulacak diplomatik ve müstesna ilişkiler akabinde olabilecek. Bu ihtimal de Rusya’nın Almanya’nın tepkisini göze alıp alamayacağına göre değişebilir.”

Putin’in ziyaretinde gündeme gelebilir

Kültür ve Turizm Bakanı Numan Kurtulmuş, Milliyet’e yaptığı açıklamada Troya eserlerinin iadesinin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le görüşmelerde henüz gündeme gelmediğini ancak bundan sonraki görüşmelerde gündeme gelmeyeceği anlamı taşımadığını kaydetti. Kurtulmuş, “Rusya ile aramızda çok sayıda iadesini beklediğimiz tarihi eserler var. Dünya genelinde takibini yaptığımız 54 dosya var. Hareklas heykeli gibi gelmesini takip ettiğimiz eserler var. Daha önemlisi ülkelerin işbirliğine açık olması gerekiyor. Yakında gelmesini beklediğimiz eserler de var. Büyük dünya müzelerinde Türkiye’den götürülmüş eserler sahiplenilmiş sergileniyor” dedi. Troya eserleri konusunun Putin’in Türkiye ziyaretinde gündeme gelmesi bekleniyor.

ABD iade etti

Troya hazinelerinin diğer parçaları ise ABD tarafından Türkiye’ye iade edildi. Raporda, Troya Antik Kenti’nden kaçak kazılar yoluyla elde edilerek ABD’ye götürülen Troya eserlerinin, Pensilvanya Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi (Penn Müzesi) tarafından kaçak olduğu bilinmeden ABD kanunlarına uygun olarak 1966 yılında satın alındığı kaydedildi. Erken Tunç Çağı’na tarihlenen 24 parça altın takıdan oluşan eserler, Türkiye’nin girişimleri sonucu Penn Müzesi yetkililerinin de konu hakkında gösterdikleri iyi niyet ve işbirliği sayesinde iade edildi. Söz konusu eserler, Troya Antik Kenti’nde yapılması planlanan müzenin çalışmaları tamamlanıncaya kadar Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde teşhirde yer almakta.