Rusya’ya karşı tarihi mücadele

Birinci Dünya Savaşı sırasında Trabzon ve doğu illerimizi işgal eden Rus güçleri, aynı zamanda bu bölgelerde kültür varlıkları ve demografik yapıya dair çalışmalar yaptı. Bolşevik devriminin ardından işgal bölgelerinden çekilen Rus askerleri, çok sayıda
kültür varlığımızı, Batum ve Tiflis üzerinden Petersburg’a kaçırdı. Türkiye’nin eserlerin iadesi için yaptığı girişimler sonuçsuz kaldı.

Girişimlerde bulundu

497 adet kıymetli el yazması eserimiz ile 30 tonluk değerli kültür hazinesi Rusya’da kaderine terk edildi. Eski Bayındırlık ve İskan Bakanı, Trabzonspor Kulübü eski Başkanı Faruk Özak 9 yıldır bu eserlerin Türkiye’ye iadesi için mücadele ediyor.

Özak, 2009’da Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden Veysel Usta ve Prof. Dr. Hikmet Öksüz’ü kaçırılan eserleri araştırmaları için Moskova’ya gönderdi. Ayrıca elde edilen belge ve bilgileri 2009’da dönemin kültür ve dışişleri bakanlarıyla paylaştı. Özak o dönem Rusya nezdinde girişimlerde bulunurken sonuç alamadı.

Özak 2013-2015 döneminde Rusya Devlet Başkanı Putin’in Türkiye’ye yaptığı ziyaret öncesi kaçırılan eserler hakkında dönemin Başbakanı Erdoğan’a bilgi verdi. İki ülke liderleri arasındaki konuşmadan sonra eserlerin Trabzon’a iadesi için mutabakat sağlandı ve konu Dışişleri Bakanlığı’na intikal etti. Mart 2015’te Kültür Bakanlığı’ndan iki uzman araştırma yapmak üzere Moskova’ya gönderilirken, Kültür Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız da, Moskova’ya giderek temaslara başladı.

Uçak düşünce kaldı

Tam eserler iade edilecek derken Rusya ile yaşanan uçak düşürme krizi nedeniyle süreç kesintiye uğradı.

‘Antlaşma var, iade yok’

Karadeniz Teknik Üniversitesi Öğretim Görevlisi Veysel Usta şu bilgileri verdi: “Birinci Dünya Savaşı’ndan önce İstanbul’da faaliyette bulunan Rus Asâr-ı Atika Müzesi Müdürü Prof. Uspenski, Trabzon’dan Rusya’ya önemli miktarda eski eser götürüldüğünü belirtiyor. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı’nın denetimine geçen İstanbul Rus Asâr-ı Atika Mektebi’ndeki 30 bin cilt kitap 1930’a kadar İstanbul’da muhafaza edildi. 1930’da iki devlet arasındaki antlaşma ile İstanbul’daki Ruslara ait kitaplar Rusya’ya nakledildi ama Trabzon’dan götürülen eserler iade edilmedi.”

‘İade ettirmek bir görevdir’

Faruk Özak şunları söyledi: “Bize ait bu eserler büyük ihtimalle Petersburg’da Şarkiyat Enstitüsü El Yazmaları Koleksiyonu’nda bulunuyor. Yenicuma, Ortahisar ve Ayasofya camilerinden çıkarılan mozaikler ve freskler, Mekke ve Medine tasvirleri, Trabzon matbuatına ait gazete ve kitap koleksiyonu, Yavuz Sultan Selim’in annesi Gülbahar Hatun adına kurulan Hatuniye Vakfı’na ait padişah fermanları, Trabzon’daki Müslümanlara ait kıymetli belgeler, Çarşı ve Ahi Evren camilerine ait sancaklar ve diğer kıymetli eşyalar kaçırılan kültür varlıklarımız arasında. Ruslar’ın 100 yıl önce kaçırdığı eserler arasında Urartu dönemine ait çok sayıda eser ile Osmanlı döneminden 200’ü aşkın el yazması eser mevcut. Rusya’ya götürülen kültür varlıklarımızın iadesi, ecdadımızın mirasına sahip çıkma açısından bizlere düşen önemli bir görev ve sorumluluktur. Putin’in emanetleri geri yollamasını istiyoruz.”