Ruslar darbeyi direnişle önledi

Türkiye’de 15 Temmuz’da yaşananları hatırlatan ayrıntılarla dolu bir darbe girişimi, 25 yıl önce bugün, Sovyetler Birliği’nde yaşandı. 19 Ağustos 1991’de, dönemin Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’un reform politikalarının komünist rejimi temelden sarsmaya başladığını düşünen Komünist Parti’nin gelenekçi üyeleri, Gorbaçov’u Kırım’daki yazlığında ev hapsine alarak günün erken saatlerinde darbe sürecini başlattı.

Dağılma sürecindeydi

Ancak, gözaltına alınamayan Rusya Federasyonu Başkanı Boris Yeltsin’in halk desteğini arkasına alması ve darbecilerin koordine olamaması 3 gün süren darbe girişimini önledi. Kırım’da ev hapsindeyken gizli bir şekilde çekilen video ile Rus halkına hitap etmek isteyen Gorbaçov’ın görüntüleri, darbecilerin video kasetini gizlice evden çıkarmak isteyen kadın görevliye çıkış izni vermemesi nedeniyle halka ulaştırılamadı. Gorbaçov, videoda, darbenin ‘anayasaya aykırı’ olduğunu söylemişti.

1985’de iktidara gelen Gorbaçov, ekonomik ve politik anlamda yeniden yapılanmaya giderek, ABD ve Batılı ülkelerle yıllardır süren Soğuk Savaş’ın ardından yıpranan ülkede, birçok kişiyi rahatsız eden radikal reform hareketlerine girişti. Gorbaçov’in politikaları Komünist Parti tarafından dirençle karşılanırken; Baltık ülkeleri ve Gürcistan milliyetçilik akımlarıyla Sovyetler’den ayrıldı. Ülkedeki kriz, reform karşıtı, gelenekçi güçleri harekete geçirdi. 20 Ağustos’ta, Sovyetler Birliği üyesi federasyonlar arasından imzalanacak ‘Birlik Anlaşması’nın Sovyetleri bütünüyle parçalamasından endişe eden parti üyeleri, anlaşma imzalanmadan önce harekete geçme kararı aldı. Darbeciler, Gorbaçov’u bir süredir devreden çıkarmak istedikleri sinyalini veriyordu. Sovyet ordusu Litvanya parlamentosunu basarak Sovyetlerin dağılmasının önüne geçilmek isterken, yıllar sonra emrin Gorbaçov’un yerine Sovyetlerin dağılmasını istemeyen gelenekçiler tarafından verildiği ortaya çıktı. Darbenin öncüleri arasında KGB Başkanı Vladimir Kryuçkov, Savunma Bakanı Dimitri Yazov, İçişleri Bakanı Boris Pugo, Sovyetler Birliği Savunma Konseyi’nden Oleg Baklanov vardı.

Darbecilerin planı, 21 Ağustos sabahı, parlamento binasını ele geçirmek için gelen Tamaskaya birliğinin belediye araçlarındaki barikatları aşamamasıyla sekteye uğradı. Parlamento binasının etrafına barikat çeken Moskovalılar, darbecilere ait araçları ateşe verdi. Çatışmalarda darbeye katılan üst düzey yetkililerden birkaçı öldürülürken, parlamentoya ve Yeltsin’e saldırı bu şekilde engellendi. Gorboçov’a halka hitap etme izni verilmesi ve ordunun çekilmeye başlaması ile darbe girişiminin başarısız olduğu açığa çıktı.

Yeltsin’in çağrısı kilit rol oynadı

Darbeciler 19 Ağustos sabahı, ülkedeki tüm TV ve radyo istasyonlarını kapatarak darbe planını uygulamaya koydu. Ancak üç gün sürecek darbe sürecinin başarısız olmasını sağlayan en önemli etkenlerden birisi, Yeltsin’in ilk etapta darbeciler tarafından tutuklanmaması oldu. Darbe günü Kazakistan’ı ziyaret etmesi beklenen Yeltsin’in, ülkeye iner inmez tutuklanması planlanmıştı. Yeltsin, tutuklanmak istenmesine karşın 19 Ağustos sabahı saat 09:00’da Rusya parlamento binasına gelmeyi başardı. Darbenin yasadışı olduğunu ve diğer ordu üyelerinin darbeye destek vermemesi gerektiğini söyleyen Yeltsin’in çağrısı üzerine Moskova halkı parlamento binasına doğru gelmeye başladı. Yeltsin, ‘sağlık durumu kötü’ olduğu gerekçesiyle halka hitap edemediği söylenen ancak darbeciler tarafından ev hapsinde tutulan Mihail Gorbaçov’un halka hitap edebilmesi için genel grev çağrısı yaptı. Yeltsin, halka parlamento binasının önünde duran bir tankın üzerinden halka, “Bu şekilde bir güç yöntemi kabul edilemez” demişti.