Özgüvenli Çocuk Yetiştirmek İçin 6 Yol

Hayır, istersen her şeyi yapamazsın!

Özgüvenli çocuk yetiştirmede ‘sen yaparsın’ demek yeterli mi? 7 yaşındaki minik danışanımdan puzzle/yapboz yapmasını istemiştim. Kendine çok güveniyor gibi gözüküyordu. Bana, “Ben bunu yaparım” dedi, ayrıca, “ben istediğim her şeyi yapabilirim” diye de ekledi ve yapmaya başladı. Ben de onu izlemeye başlamıştım. Aslında onun yaşına uygun bir puzzle vermiştim ama kısa sürede sıkıldı.

“Bu çok sıkıcı yapmayacağım” dedi.

Ama “Hani sen her şeyi yapabiliyordun?” dercesine gözlerinin içine baktım.

Puzzle’ı elinin tersiyle itti, sinirli bir şekilde, “Ben zaten bunu biliyorum, yapmama gerek yok. Annem benim istersem her şeyi yapabileceğimi söylüyor!” dedi.

Anneyi odama aldım.

“Oğlunuz hiçbir şey yapmak istemiyor. Aslında her şeyi yapabileceğini düşünüyor ama öğrenmek de istemiyor’’ dedim.

Annesi şaşkın, “Aslında ona isterse her şeyi yapabileceğini ben söylüyorum, kendisine güvenmesini istiyorum.’’

“Evet, çocuğunuz kendisine çok güveniyor, yani özgüveni çok fazla ama bu sağlıklı bir özgüven değil’’ dedim.

Anne ile birlikte yeni, sağlıklı özgüven tanımı yapıyoruz.

Sağlıklı özgüven nedir?

Sağlıklı özgüven, sağlıklı benlik algısıdır. Yani çocuğun kendini olduğu gibi kabul etmesi, kendini olduğundan ne yukarı ne de aşağı görmesi, kendisi ile barışık olması, kendini değerli hissetmesidir. Çocuk dünyaya geldiği andan itibaren anne-çocuk arasındaki ilişki ve bağ (attachment bond) ile çocuğun benlik algısı gelişmeye başlar. Sağlıklı, olumlu ilişki ile olumlu benlik algısının temeli atılır. İhtiyaçları zamanında karşılanan, sevgi gören, dokunulan, konuşulan bebek kendilik değerini olumlu algılar ve olumlu benlik algısı (ben değerliyim, seviliyorum) geliştirir. Bu sağlıklı özgüven temeli çocuğun yakın çevre (baba, akraba, okul, arkadaş) ile kurduğu sağlıklı ilişkilerle gelişir. Sevildiğini ve değerli olduğunu hisseden çocuk kendi varlığına saygı duyar, kendini olumlu/yeterli, olumsuz/ yetersiz yönleriyle kabul eder, yani kendini tanır ve bilir. Kendi varlığına saygı duyan çocuk da tüm varlığa saygı duyar ve tüm varlığı önemser.

Minik danışanımız kendini olduğundan daha yüksek görüyordu. Annesi, “Sen her şeyi yapabilirsin!” şeklinde aşırı bir özgüven vererek çocuğun kendini gerçekçi tanıma ve geliştirme becerisini elinden almıştı, yani çocuk kendini yeterli görmüş ve öğrenmeye kendini kapamıştı. Bunun tersi de olabilirdi, anne, “Sen hiçbir şey yapamazsın zaten beceriksizsin” der, çocuk da kendini olduğundan aşağı görürdü, yani yetersiz ve değersiz ve yapamama korkusuyla yine yapmak istemezdi. İkisi de sağlıksız özgüvendi...

Sağlıklı özgüven gelişiminde sağlıklı anne baba tutumları:

Özgüvenli çocuk yetiştirmek için 6 yol

•Çocuğunuzun kendini ifade etmesine müsaade edin, çocuğunuzu dinleyin, fikri önemli olmasa da onu duyun. “Sen bu konu hakkında ne düşünüyorsun” diye sorun. Fikirleri ve düşünceleri önemsenen ve sorulan çocuk zamanla anne ve babasını da dinlemeyi ve duymayı öğrenecek, fikirlerini önemseyecektir.

•Çocuğunuzdan yaşı ve kapasitesinin altında veya üstünde beklentiler belirlemeyin. Aşırı koruyucu, kollayıcı tutum sergileyip, 8 yaşındaki çocuğunuza iştahsız diyerek yemeğini annesinin yedirmesi gibi kendisinin yapabileceği işleri dahi siz yapmayın. Veya 3 yaşındaki bir çocuğun üstüne dökmeden yemeğini yemesini beklemek gibi, mükemmeliyetçi olmayın.

•Çocuğunuza sorumluluk verin. Dört yaşını dolduran bir çocuk sorumluluk almaya hazırdır. (Kıyafetini ve ayakkabılarını kendi kendine giyebilir.) Verdiğiniz görevlerde onlara yardımcı olmalı, neyi nasıl yapacağını göstermeli ve başardıkça da onları takdir etmelisiniz. “Seninle gurur duyuyorum, bunu ne kadar güzel yaptın, aferin, çok iyi!” kelimelerini sıklıkla kullanın. Böylelikle davranış yerleşecek, alışkanlık haline gelecek, çocuk sorumluluk alarak başarma duygusunu tadacak ve çevresini, kendini denetleme yetisi gelişecektir. Büyüdüklerinde de hayata dair sorumluluk almak onlar için daha kolay olacaktır.

•Çocuğunuzu cesaretlendirin, destekleyin ve takdir edin. Bir şeyi tam yapamasa da gösterdiği çaba ve gayreti takdir edin. Başarı ve netice odaklı olmayın. Adım adım, hedef yolunda onu cesaretlendirin. Yaptığı kadarına razı olun. Yaptığı olumlu davranışı hemen takdir edin. Olumlu davranışlarını olumsuz davranışlarından daha fazla görün, fark edin. Bu, davranışı yinelemesini kolaylaştıracaktır. Olumlu davranışları daha çok fark edilen çocuklar olumsuzu değiştirme konusunda daha gayretlidirler.

•Çocuğunuzu hiç kimseyle kıyaslamayın. Hele kardeşi ile asla... Çünkü bu, kardeş kıskançlığına sebep olacaktır. Her çocuk biriciktir. Onu sadece kendisi ile yarıştırın.

•Çocuğunuzun başarısızlıklarını ve hatalarını kişilikleri ile bağdaştırmayın. Hata ve başarısızlıklarını tecrübe ve öğrenme vesilesi olarak değerlendirmelerine yardımcı olun. “Bu yaşadığın olaydan ne öğrendin?” diye sorun ona. Çocuğunuzu tembel, sorumsuz gibi sıfatlarla nitelendirmeyin. Unutmayın, ileride bu tanımları içselleştirecektir. “Karnendeki zayıfı nasıl düzeltebiliriz’’ diyerek onunla istişare edin ve çözüm yolları üretin.

Fazilet Seyitoğlu

Uzman Klinik Psikolog

www.myfamilyterapi.com

Kaynak: Seyitoğlu, F. (2017). Çocuklarda 20 Psikolojik Problem ve Çözümü. İstanbul: HayyKitap.