Hürrem Sultan'ın Mimar Sinan'a yaptırdığı külliye

İlk cami, Sinan’dan önce, 1539’da yapılmış olup tek kubbeli, kare mekânlıdır; önünde beş kubbeli son cemaat yeri vardır. I. Ahmet, 1612’de yapının doğusuna kubbeli bir bölüm ekletmiştir. Onarılan mihrap mukarnas dolgulu, barok süslemelidir. Minber kürsüsü ahşap geometrik geçme süslemelidir. Medrese ortada avlu, çevresinde revaklı odalar bulunan klasik üsluptadır.

Pencere alınlıklarını süsleyen çini panoların bir bölümü Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunmaktadır. İmaret, dikdörtgen planlı avlu çevresinde kubbeli revaklar ve iki yanda bulunan odalar planındadır. Günümüzde dispanser olarak kullanılan darüşşifa sekiz köşeli avluyu doğu, güney ve batıdan çeviren odalardan oluşmaktadır. Avlunun güneyinde bir köşesi kesik, kare eyvanlar biçiminde, kubbeli iki salon bulunmaktadır.

Yapının inşası önce tek kubbeli ufak bir camii ile başlamıştır. Ardından bir medrese ve sıbyan mektebi de eklenmiştir. Külliye genellikle Sinan'ın eserleri arasında gösterilmez. Bunun nedeni kalfalarından birinin Mimar Sinan gözetiminde inşasını üstlenmiş olması gösterilebilir. Yapı Sinan'ın diğer eserlerine göre daha dağınıktır. Çünkü yoğun bir yerleşim alanı olan Haseki'de böyle büyük bir yapı inşa etmek kolay olmamıştır.

İlk inşa edilen cami daha sonrasında eklenen darüşşifa, medrese, sıbyan mektabi ve imaretin etrafını çeviren duvarların dışında kalmıştır.

Yeniçerilikten mimarlığa geçen Mimar Sinan 50 yıl süreyle Başmimarlık görevinde bulunmuştur. Haseki Külliyesi ilk eserlerinden olup ustalık dönemine büyük katkılar sağlayan eserleri arasındadır.

Külliyenin en özellikli alanı darüşşifadır. Darüşşifanın konumu ve yapısı Mimar Sinan'ın mekan düzenleme dehasının kanıtı niteliğindedir. Darüşşifa hem ilaç verilen yer hem de ruhsal bozukluklara sahip kişilerin tedavisi için kullanılmıştır. Darüşşifa'da ilaç hazırlamak için de bir bölüm bulunmaktadır.

Haseki Külliyesi pek çok hırsızlık olayını da yaşamıştır. Sıbyan mektebinin çatısındaki metal kaplamalar çalınmıştır.