Kâğıt: Avrupa’ya Çin değil Endülüs Emevileri ulaştırdı

Kâğıdın Çin’de icat edildiği bilinir. Ancak çoğu kaynakta, kağıdın önce Çin’den Avrupa’ya ulaştığı ve oradan dünyaya yayıldığı anlatılır. Kâğıdın hangi tarihte ve kimler tarafından Çin’den Avrupa’ya ulaştığını doğrulayan bir kaynak yoktur. Profesör J. M. Bloom’un araştırmaları; kâğıdın sırlarının Abbasiler Dönemi’nde Çin’den Bağdat’a ve ardından da Akdeniz üzerinden Endülüs Emevileri’ne ulaştığını kanıtladı.

Kâğıt Avrupa’ya; Semerkant, Bağdat, Şam ve Endülüs’te kâğıda yazılmış kitapların yazımından birkaç yüzyıl sonra ulaşabildi. Arkeologlarca bulunan dünyanın ilk kâğıdı, M.Ö. 179-141 döneminde Çin’de çizilmiş bir harita parçasıdır. Kâğıt 2200 yıl önce Çin’de icat edildikten sonra kâğıdın yapılışını açıklayan ilk belgeyi M.S. 105’te Cai Lun yazdı. Cai Lun, Çin imparatorunun sarayında hadım ağası olan bir mucitti. Cai Lun; dut ağacı kabuğu, kenevir artıkları, eski kumaş ve eski balık ağlarının ıslatılıp günlerce tokmakla dövüldükten sonra elde edilen karışımdan kâğıt yapılışını anlatır. Kâğıttan önce Çin’de tahta, bambu veya beyaz ipeğe yazı yazılırdı. İpek pahalı, ahşap ve bambu ise hantal olduğu için Çin’de fazla kitap yazılmazdı. Kâğıt icat edilince Çin, Batı’daki tüm ülkelerden daha fazla kitaba sahip oldu.

Kâğıdın yayılışı

Abbasiler, 751 yılında, bugünkü Kırgızistan sınırları içinde kalan Talas Nehri civarında Çin İmparatoru Xuanzong’un ordularıyla girdiği savaşı kazandı. Abbasilerin, esir aldıkları iki Çinli’den kâğıt yapmanın sırlarını öğrendiği kabul ediliyor. Kâğıt yapım tekniği, bu savaştan 150 yıl önce Kore ve Japonya’ya ulaşmıştı. Abbasiler döneminde kâğıt üretimi önce Bağdat’ta başladı. Ardından 800’de Şam’da, 950’de Kahire’de, 1050’de Kartaca’da ve Endülüs’te kâğıt üretildi.

Abbasiler, 800 yılından itibaren Süryani ve Yahudi tercümanlara Yunan filozoflarının kitaplarını tercüme ettirdi. Bağdat’ta, en tanınmış bilim insanları bir araya getirtildi ve kâğıt sayesinde binlerce el yazması bilimsel kitap yazdırıldı.

O dönemlerde Avrupa’da; fizik, kimya, matematik ve tıp gibi alanlar gelişmemişti. İbn-i Sina, El Jabir ve El Harezmi gibi bilim insanlarının kitapları Latince ve Avrupa dillerine tercüme edilerek yüzlerce yıl boyunca Avrupa üniversitelerinde okutuldu. Abbasiler ve Endülüs Emevileri’nin desteklediği bilim insanlarının yazdığı kitap sayısı, 1150’li yıllarda Çin’i geride bıraktı. Kâğıt üretim tekniği, Avrupa’ya Endülüs Emevileri sayesinde İspanya üzerinden ulaştı.

İtalya 1268’de, Fransa 1328’de, Almanya 1390’da, Polonya 1491’de, İngiltere 1494’te, Rusya 1578’de ve ABD 1690’da kâğıt üretmeye başladı.

Avrupa’da bilimsel kitapların sayısı, kâğıt üretimi ve ardından matbaanın kullanıma girmesiyle hızlı bir artış gösterdi. Avrupa’da zamanla çok sayıda bilimsel kitap basıldı. W. Gilbert, Galile, Newton ve Lavoisier gibi çok sayıda saygın bilim insanının kitapları tüm dünyada bilime yön verdi. İlk bilim akademisinin 1652’de Almanya’da kurulması, ilk bilimsel dergilerin 1665’te Almanya ve Fransa’da basılmaya başlanmasının ardından Avrupa ülkeleri bilim ve teknolojinin merkezi oldu.